रुस– युक्रेन युद्धमा भारत आफ्नो शान्तिको सिद्धान्तमा अडिग रहेको छ । राष्ट्रिय हितको रक्षा गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिको मानक सिद्धान्तमा अडिग रहे पनि, भारतले युद्धरत पक्षहरूलाई हिंसाको तत्काल अन्त्य र शत्रुताको अन्त्य गर्न र वार्ता र कूटनीतिको बाटोमा फर्कन आह्वान गरेर आफ्नो तटस्थ र शान्तिवादी विदेश नीति कायम राखेको हो ।
आफ्नो लामो समयदेखि आयोजित विदेश नीति दर्शनको रूपमा, भारतले अन्तर्राष्ट्रिय कानून, संयुक्त राष्ट्र बडापत्र र सबै राज्यहरूको क्षेत्रीय अखण्डता र सार्वभौमसत्ताको सम्मानमा लंगरबद्ध विश्वव्यापी व्यवस्थाको लागु गर्न पनि आग्रह गर्यो।
युक्रेनको स्थितिमा UNGA र UNSC सबै मतदान सत्रहरूबाट टाढा रहने भारतको निर्णयलाई राष्ट्रिय हितको रक्षाका साथै सैद्धान्तिक विदेश नीति भएका दुवै दृष्टिकोणबाट धेरै राम्रोसँग विचार गरिएको छ। अमेरिकी प्रशासनले सुरुमा युक्रेन आक्रमणको सन्दर्भमा भारतको निर्णयप्रति निराशा व्यक्त गर्दै मस्कोसँग अझ धेरै स्पष्ट रणनीतिक पङ्क्तिबद्धताु को परिणाम महत्त्वपूर्ण र दीर्घकालीन हुनेछू भनी बताएको थियो, तर बिस्तारै अमेरिकी प्रशासनले भारतीय अडानको बारेमा बुझेको छ।
संयुक्त राष्ट्रसंघको मतदानमा भारतको अनुपस्थितिबाट यो स्पष्ट हुन्छ कि उसले कुनै पनि देशको विरुद्धमा हिंसा र शत्रुताको पक्ष लिएको छैन। बिस्तारै अमेरिका लगायत पश्चिमा राष्ट्रहरूले युक्रेन युद्धभन्दा धेरै अघि विकसित भएको आफ्नो लामो समयदेखिको ऐतिहासिक रक्षा र सुरक्षा सम्बन्धको परिप्रेक्ष्यमा रुससँगको भारतको सम्बन्धलाई बुझ्न थालेका छन् ।
यो स्पष्ट छ कि भारत आफ्नो राष्ट्रिय हित र निर्णय लिने सार्वभौमसत्ताप्रति सचेत छ र अन्य देशहरूसँग आफ्नो आर्थिक र रणनीतिक सम्बन्धलाई शून्य सम खेलको सट्टा जीत-जीत फ्रेमवर्कमा कायम राख्छ। रुससँग भारतको लामो सम्बन्ध रहेकाले रुसमाथि अमेरिका, युरोप, अष्ट्रेलिया र जापानले लगाएको प्रतिबन्धका बाबजुद भारतले रुसी तेल आयात गर्न जारी राखेको छ ।
रुससँगको ऐतिहासिक सम्बन्धको बाबजुद, भारतले युक्रेनको बुचामा भएको हत्याको ूस्पष्ट रूपमा निन्दाू गर्यो र ूगहिरो चिन्ताजनक रिपोर्टहरूू मा स्वतन्त्र छानबिनको मागलाई नै समर्थन गर्यो। भारतको अडान एक शान्तिवादी देशको रूपमा आफ्नो छविसँग मिल्दोजुल्दो छ र यसले सामूहिक चिहानहरूको स्तब्ध पार्ने प्रमाणहरू देखा पर्ने बित्तिकै युक्रेन युद्धमा नागरिक जीवनको क्षतिको निन्दा गर्यो।
संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्को बैठकमा एक विज्ञप्ति जारी गर्दै संयुक्त राष्ट्र संघका लागि भारतका स्थायी प्रतिनिधि टी.एस. तिरुमूर्तिले भने, बिग्रँदै गएको स्थितिमा गहिरो चिन्तित रहेको छ र हिंसाको तत्काल अन्त्य र शत्रुताको अन्त्यको लागि आह्वान दोहोर्याइएको छ।
भारतका विदेशमन्त्री एस जयशंकरले पनि संसदमा युक्रेनी सहर बुचामा भएको नागरिक हत्याको भारतको निन्दा गरेका छन् । भारतले अमेरिका र रुस दुवैसँगको आफ्नो सम्बन्धलाई महत्वपूर्ण मानेको छ ।
चौथो वार्षिक US-INDIA 2+2 मन्त्रीस्तरीय वार्तामा (अप्रिल 11), भारत र अमेरिकाले लोकतन्त्र र बहुलवादू र बहुपक्षीय द्विपक्षीय एजेन्डा, र रणनीतिक चासोहरूको बढ्दो अभिसरणू प्रति साझा प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको थियो।
दुवै देशले सार्वभौमिकता र क्षेत्रीय अखण्डताको रक्षा गर्ने, लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतालाई कायम राख्ने र सबैका लागि शान्ति र समृद्धिको प्रवर्द्धन गर्ने लचिलो, नियममा आधारित अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्था लाई प्रवर्द्धन गर्न जारी राख्न खोजेका छन्।
दुवै देशले युक्रेन युद्धमा नागरिक विरुद्धको हिंसाको चिन्ता र बिग्रँदै गएको मानवीय संकटको जवाफ दिन आपसी प्रयासको समीक्षा पनि गरेका छन्। रुससँग भारतको स्वतन्त्र तर विशेष सम्बन्ध छ।
रुसले जारी संकटमा भारतको अडानप्रति समझदारी देखाएको छ। द्वन्द्वका दुवै पक्षमा सन्तुलित चालचलन र रुससँगको सम्बन्धका कारण युक्रेनमा फसेका आफ्ना नागरिकहरूको ठूलो संख्यालाई बाहिर निकाल्न सफल भएको तथ्यबाट प्रष्ट भएकोले भारतले युक्रेन युद्धमा शान्तिको अडान लिएको छ । भारत परम्परागत रूपमा रुसको भरपर्दो रणनीतिक साझेदार बनेको छ र विगतमा सबैभन्दा कठिन समयमा युएसएसआरले दिएको सहयोगको प्रशंसा गरेको छ।
युक्रेन संकटको वार्ताबाट समाधानको लागि भारतको निरन्तर आह्वानले रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभले ९अप्रिल ०४, २०२२० मा अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले सत्यता जान्नुपर्दछ कि रुसी पक्ष वार्ताको टेबलमा इमानदार र निरन्तर रूपमा काम गर्न तयार छ भनी बताएका छन् ।
