काठमाडाैँ– धेरैजसो जनावरले शिकारीबाट बच्न, खाना खोज्न र बाधा व्यवधानबाट जोगिनका लागि सँधै संघर्ष गर्ने गरेका छन् । यो उनीहरूको जीवनभर नै चलिरहन्छ । र यही नै तीतो यथार्थ हो ।  

मानिसजस्तै धेरै जनावरले आफ्नो मनोरञ्जनका लागि कस्ता गतिविधि गरिरहेका हुन्छन् त ? के उनीहरु रमाइलोको लागि समय निकाल्छन् ? जनावरहरूको कुरा गर्दा वास्तवमा उनीहरुले के खेल्ने हो, तिनीहरूले यी गतिविधिहरूबाट वास्तवमा आनन्द लिन्छन् कि लिँदैनन्, यस्ता गतिविधिले उनीहरूलाई कत्तिको फाइदा पुर्‍याउँछन् भन्ने कुरामा वैज्ञानिकहरू विभाजित छन्। यद्यपि धेरै जनावर विभिन्न प्रकारका चञ्चल गतिविधिमा संलग्न हुन्छन् । के यी गतिविधि मनोरञ्जनका लागि मात्र हुन सक्छ वा यसले थप ठोस कुरा प्रदान गरिरहेको छ ?

खतराको लागि तयारी गर्दै

यदि तपाईंले बिरालोसँग गुणस्तरीय समय बिताउनुभएको छ भने, तपाईंले थाहा पाउनुहुनेछ कि बिरालोको धेरै समय खोजी गर्ने, पछ्याउने तथा उफ्रने र टोक्नेमा बिताउँछ । बिरालाहरू आफ्ना भाइबहिनीलाई सकेसम्म चाँडो र क्रूर रुपमा टोक्ने र चल्ने गरेका छन् ।

[caption id="attachment_122637" align="alignnone" width="850"] फोटोः गेट्टी इमेजेज[/caption]

 यो खेल सामान्यतया लडाईँका कसैलाई गम्भीर चोट लाग्नु अघि मात्र रोकिन्छ, तर यसको उद्देश्य जीवनमा अप्रत्याशित रूपमा आउने परिस्थितिको सामना गर्न तयार पार्ने केही पशु अनुसन्धानकर्ताहरूले तर्क छ । एउटा निर्दोष बिरालो आनन्दसँग सुतिरहेको र अर्को पञ्जाले कोरेर तपाईँतिर उफ्रिरहेको छ भने बिरालोले बच्चालाई जीवनमा अनिश्चित हिसाबले आउने घटनाबाट बच्नको लागि तयार पारेको हो । 

चराहरू प्राकृतिक शिकारी हुन्, तर ती शिकार कौशलहरू पूर्ण रूपमा सहज छैनन् ।  डल्फिनहरूलाई पानीमुनि हावाको छालले उडाएको देखिएको छ । यसले तिनीहरूको पछ्याउने, समात्ने वा तिनीहरूको  क्षमता प्रयोग गरेर खोज्ने, सम्भवतः तिनीहरूको शिकार गर्ने कौशल बढाउँदछ ।  भालुका बच्चालाई पृथ्वीका सबैभन्दा चञ्चल प्राणीहरू मध्ये एक मानिन्छ । यद्यपि, तिनीहरूले यति धेरै समय किन बिताउँछन् भन्ने कारण अझै अस्पष्ट छन् । तिनीहरूले कुस्ती र चञ्चलताको मात्राले उनीहरूले आफ्ना सीप विकास गर्दै नयाँ शिकारीका रुपमा आफूलाई तयार गर्छन् ।  

[caption id="attachment_122638" align="alignnone" width="850"] फोटोः गेट्टी इमेजेज[/caption]

जोइज भनेर चिनिने बेबी कंगारु प्रायः आफ्नै आमासँग खेलिरहेका वा झगडा गरिरहेका देखिन्छन् । जब तिनीहरूले आफ्ना आमाबाबुलाई कुट्ने प्रयास गर्छन्, आमाहरूले आफ्ना सन्तानलाई हल्का पन्जा दिन्छन् र तिनीहरू दुवैले यो केवल रमाइलोका लागि हो भनेर आफ्नो टाउको हल्लाउँछन् । यो बक्सिङ पछि कङ्गारुको जीवनमा पदानुक्रम स्थापना गर्न एक महत्त्वपूर्ण तत्व हो । ब्वाँसाहरूले पनि सामाजिक सम्बन्ध स्थापित गर्न खेलको प्रयोग गर्छन् । वोल्फप्याकका अल्फा सदस्यहरू बढी आक्रामक खेलमा संलग्न हुन्छन्, जबकि ओमेगा, समूहमा सबैभन्दा कम श्रेणीको ब्वाँसोलाई प्राय कुनै पनि खेल सुरु गर्न आह्वान गरिन्छ ।

[caption id="attachment_122641" align="alignnone" width="850"] फोटोः गेट्टी इमेजेज[/caption]

यद्यपि जनावरहरु फुर्सदको समयमा के गर्छन्, के गरेर आफ्नो फुर्सदको समय कटाउँछन् भन्ने कुरा ठम्याउन गा¥हो छ । माछाहरू पानी माथि उफ्रिरहेका हुन्छन् । जुन एरोबेटिक्स गर्न आवश्यकता थिएन । के उनीहरूले रमाइलो लागि यो गरेका हुन ? उनीहरु किन यस्ता गतिबिधि गर्छन ?  वैज्ञानिकका अनुसार माछाले शिकारीबाट बच्न यस्तो गरेको हो । घोडाहरू पनि जन्मने बित्तिकै खेलमा संलग्न हुन्छन् । घोडाहरु जतिसक्दो छिटो कुद्ने प्रयास गर्छन् । कमिलाजस्ता कीराहरूले पनि उनीहरूको लडाई र रक्षाकौशल अभ्यास गर्न एकअर्कासँग नक्कली लडाईहरू मञ्चन गरेको देखिन्छ जुन उनीहरूलाई पछि जीवनमा आवश्यक पर्दछ ।

अभिभावकत्वको लागि अभ्यास गर्दै अचम्मको कुरा, युगान्डाका युवा महिला चिम्पाङ्गजीहरू पुतलीसँग खेलिरहेको देखिएका छन् । हो, यी बरु प्राथमिक पुतलीहरू हुन् जुन हामी सबैलाई टाँसिएको जस्तो देखिन्छ, तर चिम्पाङ्गजीहरूले तिनीहरूका आमाहरूले गरे जस्तै हेरचाह गर्छन् ।

[caption id="attachment_122640" align="alignnone" width="850"] फोटोः गेट्टी इमेजेज[/caption]

उनीहरूले आमाबाबु भएको समयका लागि अभ्यास गरिरहेको विश्वास गरिन्छ । बाँदरहरू खेलौनासँग खेलिरहेको देखिएपनि, यो खेल लिङ्गको आधारमा परिवर्तन हुन्छ । केटी बाँदर खेलौनातर्फ आकर्षित भएका छन् भने केटा बाँदरहरूले ट्रक र बल जस्ता चीजलाई मन पराउँछन् । 

रमाइलोको लागि रमाइलो

खेलको लागि विकासात्मक उद्देश्य बाहेक पनि जनावरहरू रमाइलो गर्छन्...। केवल रमाइलो गर्नका लागि खेल्ने गरेका छन् । कागहरू हिउँ जमेको छतमा स्नोबोर्डिङ गरेको देखिएका छन् । एकपटक तल पुगेपछि, तिनीहरू फिर्ता जान्छन् र फेरी त्यसरी नै आफ्ना गतिविधि दोहोर्याउँछन् ।

युवा हात्तीले अस्थायी वाटरस्लाइडको रूपमा नदी किनारका तटबन्धहरू प्रयोग गरेको देखिन्छ । हेरिङ गुलहरू उडान गर्दा नियमित रूपमा गोलाहरू छोड्छन् र त्यसपछि तिनीहरूलाई बीचमा हावामा समात्छन् । धेरैजसो सेलफिसमा हावामा उड्ने क्षमता हुँदैन । यस्तो देखिन्छ कि गुल र यी सबै अन्य जीव, केवल आनन्दका लागि यी गतिविधिहरूमा भाग लिन्छन् । उनीहरुका यी गतिविधिलाई  कसले दोष दिन सक्छन् ?

(बीबीसी अर्थमा प्रकाशित लेख क्यानडा नेपालका लागि एकराज बास्तोलाले भावानुवाद गरेका हुन्)