काठमाडौँ । अफगानिस्तानको राजधानी काबुलको उत्तरमा रहेको आन्द्राबको सुन्दर उपत्यकाबाट यात्रा गर्दा द्वन्द्वको कुनै संकेत देखिँदैन । तर एकातिर, तालिबान पहिले भन्दा बलियो र राम्रो हतियार भएका बेला, यहाँ र नजिकैको पञ्जशीर प्रान्तमा, तिनीहरूले अफगानिस्तानमा आफ्नो अधिकारविरुद्ध बढ्दो विद्रोहको सामना गरिरहेका छन् ।
पहाडको टुप्पोमा लुकेर बसेका छापामार लडाकुहरूको साना समूहहरूले गोप्य आक्रमणहरू गरिरहेका छन् र तालिबानविरुद्धको झडपमा संलग्न छन् । यी छापामार समूहहरूको नेतृत्व अफगान सेनाका पूर्व सैनिकहरूले गरिरहेका छन् ।
जब हामी उर्वर हरियो मैदानमा हिंड्छौं तालिबानहरू सधैं हाम्रो साथमा छन् । तालिवानको निगरानीमा हामीसँग कुरा गर्दा स्थानीय जनताले सुधारिएको सुरक्षा व्यवस्थाको प्रशंसा गर्छन् र विद्रोहीको आलोचना गर्छन् । कतिपय तारिफ एकदम सहि लाग्छन् तर बजारको एउटा गल्लीमा एकजना मानिसले अँध्यारो पक्षलाई भन्छन् ‘म तिमीलाई साँचो भन्न सक्दिन, यदि मैले सत्य बोलें भने मलाई मारिनेछ ।’
यहाँ चलिरहेको लडाईको सही तस्वीरमा पुग्न धेरै गाह्रो छ । विद्रोही समूहहरूले आफ्नो क्षमतालाई बढाइचढाइ गर्ने गर्छन् जबकि तालिबानले आफ्नो उपस्थितिलाई पूर्ण रूपमा अस्वीकार गर्छन् । तर, पञ्जशिरमा तालिबान विरोधी लडाकुहरूले एउटा हेलिकप्टर खसालेर त्यसमा सवारहरूलाई बन्धक बनाउन सफल भएका छन् । उही समयमा, बागलान प्रान्तको एक क्षेत्रमा, विद्रोही लडाकुहरूले एउटा पोस्ट कब्जा गरेको र त्यहाँबाट तालिवानको झण्डा खसालेको भिडियो जारी गरेको छ ।
बिबिसीले काइस ताराच गाउँको भ्रमणका क्रममा स्थानीय तालिबान कमाण्डरहरूले ‘यहाँ कुनै समस्या छैन’ भनी आश्वस्त पारेका थिए ।
शिखरमा उभिएको तालिबान सेनाको ओम्री कोरको नेतृत्व गर्ने कमाण्डर कारी जुमादिन बद्रीले उपत्यकातर्फ औंल्याउँदै भने ‘तपाईं आफैंले देख्न सक्नुहुन्छ, हामीसँग यहाँ सीमित संख्यामा सैनिकहरू छन् ।’ तर भरपर्दो स्रोतहरूले हामीलाई भने कि तालिबानी गाडीलाई विद्रोही लडाकुहरूले मे महिनामा यस क्षेत्रमा आक्रमण गर्दा दुई तालिबान मारिए । पन्जशिरमा तालिबानका गाडीहरूमा लडाकुहरू आइपुगेको भिडियोहरू सार्वजनिक भएका छन् । तर तालिबानले त्यहाँ भिडन्त भएको खबरलाई पनि खारेज गरेको छ ।
तालिबान विद्रोही भावनाको अर्को गढ रहेको आन्द्राबमा लडाकुहरूको उपस्थिति कम देखिन्छ । तर जब हामीले गोप्य रूपमा स्थानीय जनतासँग कुरा गर्यौं, हामीलाई विद्रोहलाई शान्त पार्न तालिबानले बारम्बार गम्भीर मानवअधिकार उल्लङ्घनको बारेमा जानकारी गरायो ।
अब्दुल हासिम नामका एक गाउँलेका आफन्तले हामीलाई बताए कि उनी र अन्य तीन जना गाउँलेलाई कैस ताराचमा भएको आक्रमणको लगत्तै तालिबानले हिरासतमा लिएको थियो र पछि मारिएको थियो । उनीमाथि आक्रमणमा संलग्न रहेको आरोप लगाइएको थियो ।
“उहाँको हात बाँधिएको थियो र उनको टाउको र छातीमा गोली लागेको थियो,” आफन्तले भने । उनले दाबी गरे ‘उनीहरूले अब्दुल हसिलको अन्त्येष्टिमा पुरुषहरूलाई सहभागी हुन दिएनन् । महिलाहरूलाई मात्र उनको शव गाड्न अनुमति दिइएको थियो ।’
आक्रमणपछि हिरासतमा लिइएका मध्ये एक जनाले तालिबानले आफ्नो गाउँबाट करिब २० जनालाई उठाए र झडप सुरु गरेको बताए । यहाँ उनीहरु सबैलाई फलामको तार र लाठीले कुटपिट गरिएको थियो ।
उनी भन्छन् ‘तालिबानले मलाई पिकअप ट्रकको पछाडि राखे, कसैले हाम्रो टाउको तल ल्यायो । नुरुल्लाह र अब्दुल हाशिम अर्को ट्रकमा थिए । उनीहरूलाई तल झारिएर हुम्वीको पछाडि लगियो जहाँ एउटा सानो झरना थियो । उनीहरुलाई नजिकैबाट गोली हानेको थियो ।’ सोही दिन सोही गाउँका अन्य दुई पुरुषको पनि हत्या भएको थियो ।
यहाँका जनताले तालिबानमाथि धेरै गम्भीर आरोप लगाएका छन् । ती चार जनालाई विद्रोही गतिविधिको गढ मानिएको तगारक गाउँतर्फ जाने क्रममा तालिबानले पक्राउ गरेको थियो । सोधपुछपछि उनको पनि हत्या भएको आरोप छ । गत वर्ष अगस्टमा, तालिबानले अफगानिस्तानमा नियन्त्रण लिएको केही दिनपछि, एन्द्राबका विद्रोही लडाकुहरूले केही जिल्लाहरू केही समयका लागि पुनः कब्जा गरेको दाबी गरे ।
तालिबानले जिल्लाहरू पुनः नियन्त्रण गरेपछि जैनुद्दीन नामका डाक्टरको घरमै अन्य पाँच आफन्तसहित हत्या गरिएको थियो । यसमा बालबालिका पनि परेका थिए । विद्रोही लडाकुको उपचारका लागि उनको हत्या भएको उनका आफन्तले दाबी गरेका छन् । आफन्तले आक्रोश पोख्दै भन्छन् ‘उहाँ डाक्टर हुनुहुन्थ्यो, सबैको जीवन बचाउनु उनको कर्तव्य थियो ।’ यसै वर्ष फेब्रुअरीमा देह सलाह जिल्लाका अर्का एक डाक्टरको पनि हत्या भएको थियो । एक नातेदारले हत्या गर्नुअघि तालिबानले विद्रोहसँग सम्बन्धित व्यक्तिहरूलाई व्यवहार नगर्न चेतावनी दिएको आरोप लगाए । स्थानीयका अनुसार अर्का एक डाक्टर तालिवानको हिरासतमा छन् । त्यसैगरी विद्रोहीसँग सम्पर्कमा रहेको आरोप लागेका यस्ता धेरै परिवारले गाउँ छाड्न भनिएको बताएका छन् ।
आन्द्राब बागलान प्रान्तको एक हिस्सा हो । प्रान्तमा तालिवानका सूचना प्रमुख असदुल्लाह हाश्मीले यी सबै आरोपहरूलाई निराधार भनेका छन् । उक्त क्षेत्रमा डाक्टरको हत्या भएको तर व्यक्तिगत दुश्मनीका कारण भएको उनीहरुको भनाइ छ । गैरन्यायिक हत्याको प्रश्नमा हासिमीले पक्राउ परेका कसैको पनि हत्या नभएको बताए । तर, कसैले सरकारी फौजको हिंसात्मक विरोध गरेमा उसलाई कारबाहीका क्रममा मारेर हिरासतमा राख्न सकिने उनको भनाइ छ ।
यद्यपि हाश्मीले यस क्षेत्रमा विद्रोही सेनाको उपस्थितिलाई स्वीकार गर्दैनन् । यद्यपि उनी यस क्षेत्रमा थोरै संख्यामा ‘आतंकवादी’ सक्रिय रहेको बताउँछन् । यस क्षेत्रमा तालिवानको विरोध गर्ने इतिहास छ । आन्द्राब र पञ्जशीर दुवै क्षेत्रमा पर्शियन भाषा बोल्ने ताजिक समुदायका मानिसहरू ठूलो संख्यामा बस्छन् । अर्कोतर्फ तालिबानहरू प्रायः पश्तुन छन् । यस पटक तालिबान पक्कै पनि केही स्थानीय मानिसहरूलाई भर्ती गर्न सफल भएका छन् ।
तर, सन् १९९० को दशकको उत्तरार्धमा अघिल्लो तालिबान प्रशासनमा यस्तो थिएन । तालिबानका धेरैजसो स्थानीय गुप्तचर अधिकारी र प्रहरी प्रमुखहरू ताजिक मूलका वा फारसी भाषी हुन् । आन्द्राबमा तैनाथ केही सैनिकहरू ताजिक मूलका पनि छन् । यद्यपि, बाँकी पश्तूनहरू हुन् । आन्द्राबमा बसोबास गर्ने धेरै मानिसहरू अघिल्लो सरकारको सेनामा काम गर्थे र अहिले तालिवानको कडा विरोध गर्छन् । यी मानिसहरू तालिबानलाई बाहिरी मान्छन् । यद्यपि गैरन्यायिक रूपमा मारिएका धेरैका आफन्तहरूले पनि विद्रोही सेनाको आलोचना गर्छन्। उनीहरूले विद्रोहीहरूको छापामार आक्रमणका कारण सर्वसाधारणहरू तालिवानको निशाना बन्न असहाय भएको आरोप लगाएका छन् ।
बीबीसीसँग कुरा गर्दै आन्द्राबका एक वरिष्ठ विद्रोही लडाकु कमाण्डर शुजाले भने ‘हाम्रो लडाई न्यायको लागि हो । हामी भाइचारा, समानता र साँचो इस्लामको लागि हो । हामी तालिवानको इस्लामको लागि लडिरहेका छैनौं । जसले धर्मको अपमान गर्दछ। हाम्रो लडाई हाम्रा दिदीबहिनीहरूको अधिकारको लागि हो । पैगम्बर मुहम्मदले भनेको जस्तो शिक्षा पुरुष र महिला दुवैको लागि अनिवार्य छ ।’
आन्द्राब र पञ्जसिरमा जारी हिंसा र विरोध प्रदर्शन स्थानीय तहमा मात्र सीमित छन् र यसले देशभर तालिवानको नियन्त्रणलाई खतरामा पार्दैन । तर तालिबानले यहाँ आफ्ना अघिल्ला विपक्षीहरूले गरेका गल्तीहरू दोहोर्याइरहेको देखिन्छ । विगत दुई दशकहरूमा, अन्तर्राष्ट्रिय सेना र अफगान सुरक्षा बलहरू नागरिकहरूमा छापा मार्ने र निर्दोष नागरिकहरूलाई मारेको आरोप लगाइएको छ, जसले तालिबानलाई देशका धेरै क्षेत्रमा लोकप्रियता हासिल गर्ने मौका दिएको छ ।
त्यहाँ पहिले नै तालिवानको उपस्थिति थियो र त्यसलाई केही हदसम्म समर्थन पनि थियो । अब, तालिबानले यस्तै विद्रोही विरोधी विधिहरू प्रयोग गरेको आरोप लगाइएको छ । तर, जिम्मेवारीबोध भने देखिँदैन । तालिबानले हिरासतमा लिएको कथित रूपमा मारिएका अब्दुल हासिमका आफन्तहरूले आक्रोश व्यक्त गर्दै भने ‘तालिबानले सरकार भएको दाबी गर्छन्, त्यसपछि उनीहरूले अनुसन्धान गर्नुपर्छ र मानिसहरूलाई प्रत्यक्ष गोली हान्नुहुन्न ।’
