काठमाडौँ । बेलायतमा महारानी एलिजाबेथ द्वितीय र राजा चार्ल्स तृतीयको उत्तराधिकारसँग सम्बन्धित सरकारी कार्यक्रममा केही विरोध प्रदर्शन भएका थिए, त्यसपछि केही व्यक्तिलाई पक्राउ पनि गरिएको थियो ।
यसपछि व्यक्तिगत अधिकारप्रति सचेत रहेका केही संस्थाले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । उनीहरुले यस्तो कार्यले राजतन्त्रको विरोध गर्नेहरुको ‘विरोध गर्ने अधिकार’ हनन हो कि भनेर प्रश्न गरिरहेका छन् ।
त्यसोभए यी गिरफ्तारहरू किन भयो र बेलायतको कानूनले उनीहरूको अधिकारको बारेमा के भन्छ रु
को को भए पक्राउ ?
स्कटल्याण्डको राजधानी एडिनबर्गमा आइतबार एक महिला पक्राउ परेकी छन् । ती महिला नयाँ राजाको नामको औपचारिक घोषणालाई चिन्ह लगाउँदै “राजतन्त्र अन्त्य गर्नुहोस्” लेखिएको साइनबोर्डको साथमा उभिइन् । पछि ती महिलामाथि शान्ति भंग गरेको आरोप लागेको थियो ।
सोही दिन अक्सफोर्डमा साइमन हिल नामका अर्का व्यक्ति पक्राउ परेका थिए । नयाँ राजाको नामको औपचारिक घोषणा गर्ने कार्यक्रममा उनले कराएर भने, ‘उहाँलाई कसले छानेको हो रु’ यो व्यक्तिलाई सार्वजनिक व्यवस्था बिगारेको आरोप लगाइएको थियो । साइमन हिलले घटनाको बारेमा एक ब्लग पोस्टमा लेखेका छन्, पुलिसले कुन आधारमा गिरफ्तार गरियो भनेर सोध्दा उनले ‘असफल जवाफ’ दिएको लेखेका छन् ।
यो सोमबार एडिनबर्गमा अर्को व्यक्तिको गिरफ्तारी पछि भएको थियो जसले राजा चार्ल्सका भाइ प्रिन्स एन्ड्र्यूसँग धक्का मुक्की गरेको थियो । यो घटना एडिनबर्गको रोयल माइलमा शाही जुलुस चलिरहेको बेला भएको हो । उक्त व्यक्तिमाथि शान्ति भंग गरेको आरोप पनि लागेको थियो ।
सोही दिन वकिल ब्यारिस्टर पल पोल्सल्याण्डले ट्वीट गरे कि लन्डनमा संसद भवन नजिकैका एक प्रहरी अधिकारीले उनलाई खाली कागजमा ‘नट माई किंग’ लेखेमा आफूलाई गिरफ्तार गरिने बताए ।
पावलले घटनाको भिडियो पोस्ट गरे, जसको पछि स्थानीय महानगरीय पुलिसले सोमबार साँझ पनि ट्वीट गर्योस् ‘मानिसहरूलाई विरोध गर्ने अधिकार छ र हामीले यो अभूतपूर्व पुलिस अपरेशनमा संलग्न हाम्रा सबै अधिकारीहरूलाई यो स्पष्ट गरेका छौं।’
बेलायतको कानुनले विरोधका बारेमा के भन्छ ?
बेलायतमा सबैलाई शान्तिपूर्ण विरोध गर्ने अधिकार छ । अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र भेला हुने अधिकारलाई मानव अधिकारसम्बन्धी युरोपेली महासन्धिमा समावेश गरिएको छ, जुन सन् १९९८ मा बेलायतको मानवअधिकार ऐनमा समावेश गरिएको थियो ।
तर यी मानव अधिकारको पनि सीमा हुन्छ । अन्य कानुन अन्तर्गत, प्रहरीले आवश्यक महसुस गरेमा जनताको स्वतन्त्रतामा प्रतिबन्ध लगाउने अधिकार छ । यो विशेष गरी राष्ट्रिय सुरक्षा वा जनताको सुरक्षा वा अशान्तिको रोकथाम वा अपराधको रोकथामको लागि आवश्यक पर्दा लगाउन सकिन्छ । आन्दोलनकारीलाई सार्वजनिक व्यवस्था ऐन अन्तर्गत पक्राउ गर्न सकिन्छ । यस ऐनको सेक्शन ५ अन्तर्गत, इङ्गल्याण्ड र वेल्सको पुलिसलाई कुनै पनि व्यक्तिलाई पक्राउ गर्ने अधिकार छ, जसको व्यवहारले दुःख वा चिन्ता उत्पन्न गर्न सक्छ । यो आरोपमा दोषी पाइएमा आन्दोलनकारीलाई जरिवाना पनि गर्न सकिन्छ ।
‘शान्ति भंग’ गरेको आरोपमा प्रदर्शनकारीहरूलाई पनि पक्राउ गर्न सकिन्छ । यो तब हुन्छ, जब एक व्यक्तिको व्यवहारले अर्को व्यक्ति वा उसको सम्पत्तिलाई हानि पुर्याउन सक्छ । इङ्गल्याण्ड र वेल्समा, शान्ति भंगलाई आधुनिक अपराधमा समावेश गरिएको छैन । तर क्राउन प्रोसिक्युसन सर्भिसले अझै पनि मजिस्ट्रेटलाई मानिसहरूको व्यवहारको सन्दर्भमा परिस्थिति सेट गर्न सोध्न सक्छ ।
कानुनी विज्ञहरूले शान्ति भंगको अस्पष्ट परिभाषा र यसले निम्त्याउन सक्ने हानिबारे शंका व्यक्त गरेका छन् । बेलायतका पुलिस अधिकारीहरूले गिरफ्तार गर्ने क्रममा प्रायस् यसको दुरुपयोग वा गलत व्याख्या गरिने गरेको आरोप रहेको छ ।
स्कटल्याण्डमा शान्ति भंग गर्नु अपराध हो र त्यहाँ धेरै गिरफ्तारहरूमा प्रयोग गरिएको छ । यसमा सबै आचरणहरू समावेश छन् जसले सामान्य जनताको लागि खतराको संकेत गर्दछ र समुदायलाई गम्भीर अशान्तिको जोखिम दिन्छ । यसमा लगातार हिंसक व्यवहार र हतियार हल्लाउनुको साथमा चिच्याउने र दुर्व्यवहार गर्ने वा अपमानजनक पाठ सन्देशहरू समावेश हुन सक्छन् ।
स्कटिश उच्च अदालतले पनि एक व्यक्तिको आचरणलाई अपराध मान्नको लागि, उसको व्यवहार साँच्चै डरलाग्दो र विचलित हुनुपर्ने बताएको छ ।
सन् २०२०–२१ मा स्कटल्याण्डमा शान्ति भंगका ३,१३७ अपराध दर्ता भएका थिए । त्यहाँ, यसका लागि अधिकतम ६० दिनको जेल सजाय वा २५ सय पाउन्ड जरिवाना छ ।
विगतमा के भयो ?
२०११ मा प्रिन्स विलियम र केट मिडलटनको विवाहको दिनमा शान्ति भंग गरेको आरोपमा धेरै मानिसहरूलाई ‘जोम्बी विवाह’ सहितको विरोधको योजना बनाएको आधारमा पक्राउ गरिएको थियो ।
हिरासतमा लिइएका मध्ये नौ जना बाहेक, बाँकीलाई विवाह समारोहको अन्त्यसम्म राखिएको थियो र पछि उनीहरूमाथि कुनै आरोप नलाग्ने गरी रिहा गरिएको थियो । नौ जनाविरुद्ध कानुनी कारबाही गरियो, जुन पछि मानव अधिकारको युरोपेली अदालतमा गयो ।
मानव अधिकारको युरोपेली अदालतले यो गिरफ्तारीलाई न्यायोचित मान्न नसक्ने बताएको कारण बेलायती न्यायाधीशले शान्ति कायम राख्ने प्रहरीको कर्तव्य र गिरफ्तार गरिएका व्यक्तिहरूको अधिकार बीचको सन्तुलनलाई पहिले नै विचार गरिसकेका छन् ।
अर्को मुद्दामा, सर्वोच्च अदालतले सैन्य हतियारको प्रदर्शनमा सडक अवरुद्ध गर्ने प्रदर्शनकारीहरूलाई यहाँको अस्थायी र शान्तिपूर्ण विरोधको अधिकारमा बाधा पुर्याउने दोषी ठहरिनु हुँदैन भनेर आदेश दिएको थियो । यस निर्णयले विश्वव्यापी वातावरणीय विरोधमा भएका केही मान्यताहरूलाई उल्टाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो ।
यस वर्षको सुरुमा पारित नयाँ प्रहरी, अपराध, सजाय र अदालत ऐन अन्तर्गत राजपरिवारको विरोधमा हालसम्म कुनै पनि पक्राउ परेका छैनन् ।
