एजेन्सी – रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले सीमा सुरक्षाका लागि आणविक हतियार प्रयोग गर्न तयार रहेको बताएपछि पश्चिमी देशहरूको चिन्ता बढाएको छ । यसले रूसले सानो वा सीमित दायरा रणनीतिक आणविक हतियारहरूको प्रयोगको सम्भावना बढाएको विश्लेषण गरिएको छ ।

अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले त्यसो गर्नु दोस्रो विश्वयुद्धपछिकै सबैभन्दा गम्भीर सैन्य अवस्था हुने चेतावनी दिएका छन् । रूसको चेतावनीको बीचमा, रणनीतिक आणविक हतियारहरू के हुन् र कतिवटा रूसीहरूसँग छन्, के रूसले साँच्चै तिनीहरूलाई प्रयोग गर्न सक्छ रु भन्ने बारेमा विभिन्न एजेन्सीहरुको सहयोगमा यो रिपोर्ट तयार गरिएको छ ।

यी साना आणविक हतियार हुन्, जुन युद्धमा वा सीमित आक्रमणका लागि प्रयोग गरिन्छ । यी हतियारहरूले कुनै विशेष क्षेत्रको कुनै ठाउँलाई निशाना बनाउँछन्, जसले गर्दा वरपरको क्षेत्रमा हुने क्षति कम हुन्छ ।

सबैभन्दा सानो रणनीतिक आणविक हतियार एक किलो वा कम वजन हुन सक्छ, तर यसले हजारौं टन हतियारहरूको विनाश निम्त्याउँछ । सबैभन्दा ठूलो रणनीतिक आणविक हतियार १०० किलोग्राम सम्म वजन हुन सक्छ ।

रणनीतिक आणविक हतियारहरू ठूला हुन्छन् र लामो दूरीबाट छोडिन्छ । तिनीहरूको तौल हजार किलोसम्म हुन्छ । यसको तुलनामा अमेरिकाले १९४५ मा हिरोसिमामा खसालेको आणविक बम १५ किलोग्रामको थियो ।

रूससँग कुन रणनीतिक आणविक हतियारहरू छन् ?

अमेरिकी गुप्तचरका अनुसार रुससँग करिब दुई हजार रणनीतिक आणविक हतियार छन् । यी हतियारहरू विभिन्न प्रकारका मिसाइलहरूमा प्रयोग गर्न सकिन्छ, जुन सामान्यतया परम्परागत विस्फोटकहरू जस्तै क्रूज मिसाइलहरू र आर्टिलरी गोलाहरू बोक्न प्रयोग गरिन्छ ।

रणनीतिक आणविक हतियारहरू विमान र युद्धपोतहरूबाट पनि छोड्न सकिन्छ, जस्तै एन्टी(शिप मिसाइलहरू, टारपेडोहरू र गहिराइ चार्जरहरू (पनडुब्बीहरू नष्ट गर्न प्रयोग गरिने विस्फोटकहरू) । अमेरिकाले यी हतियारको दायरा र शुद्धता सुधार गर्न रुसले ठूलो लगानी गरिरहेको बताएको छ ।

के तिनीहरू कहिल्यै प्रयोग भएका छन् ?

सामरिक आणविक हतियारहरू पहिले कहिल्यै प्रयोग गरिएको थिएन । अमेरिका र रुस जस्ता आणविक शक्तिहरू युद्धको मैदानमा लक्ष्यहरू नष्ट गर्न समान रूपमा प्रभावकारी छन् भन्ने विश्वास गर्छन् । यसबाहेक, कुनै पनि देश यसलाई परमाणु हतियार युद्ध सुरु गर्न प्रयोग गर्न इच्छुक छैन ।

यद्यपि, रुसले ठूला रणनीतिक मिसाइलहरू भन्दा साना रणनीतिक हतियारहरू प्रयोग गर्न सक्ने विश्लेषण अहिले गरिएको छ ।

के पुटिनको आणविक आक्रमणको धम्की वास्तविक खतरा हो ?

फेब्रुअरी २०२२ मा, युक्रेनमा आक्रमण गर्नुभन्दा केही समय अघि, राष्ट्रपति पुटिनले रसियाको आणविक शक्तिलाई युद्धको लागि तयार पारे र सैन्य आणविक अभ्यास सञ्चालन गरे । भर्खरै उनले भने, ‘यदि हाम्रो देशको सिमाना खतरामा परेको छ भने, हामी रूस र हाम्रा जनतालाई हर सम्भव तरिकाले जोगाउनेछौं । यो कुनै बहाना होइन ।’

रुसले दक्षिणी र पूर्वी युक्रेनका क्षेत्रहरूलाई गाभ्ने योजना बनाएको छ र यहाँ जनमत संग्रह गर्ने योजना छ । राष्ट्रपति पुटिनले आफ्नो क्षेत्रको रक्षा गर्न आफू तयार रहेको बताएका छन् ।

यद्यपि, अमेरिकी गुप्तचर एजेन्सीले यसलाई आणविक आक्रमणको तयारीको संकेतको रूपमा नभई युक्रेनलाई सहयोग नगर्ने पश्चिमी देशहरूको लागि खतराको रूपमा हेर्छ, जसले गर्दा युक्रेनले यी क्षेत्रहरू पुन: दावी गर्न सक्दैन ।

अमेरिकाको वासिङ्टनस्थित कार्नेगी एन्डाउमेन्ट फर इन्टरनेशनल पिसका आणविक विज्ञ जेम्स एक्टनले भने, ‘यस्ता परिस्थितिमा पुटिनले युक्रेनमा आणविक हतियार प्रयोग गरेर मानिसहरूलाई डराउन र आफ्नो बाटो लाग्न सक्ने स्थितिमा पुगेका छैनन् भन्नेमा म चिन्तित छु ।’

अमेरिकाको जवाफ

अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले युक्रेनमा आणविक हतियार प्रयोग नगर्न रुसलाई चेतावनी दिएका छन् । बाइडेनले भनेका थिए, यस्ता चालहरूले युद्धको चित्र परिवर्तन गर्न सक्छ, र यो दोस्रो विश्वयुद्ध पछि कहिल्यै भएको छैन । केहि नतिजा आउनेछ ।’

आणविक हतियारको प्रयोगमा अमेरिका र नाटोले कस्तो प्रतिक्रिया दिनेछन् भन्न गाह्रो छ । उसले परिस्थितिलाई अझ खराब बनाउन र आणविक युद्धको जोखिममा पार्न चाहँदैन, तर उसले रूसको लागि सीमा निर्धारण गर्न चाहन्छ ।

उही समयमा, आणविक शक्ति सम्पन्न चीन पनि रुसले रणनीतिक आणविक हतियारको प्रयोगको पक्षमा हुने छैन ।

किंग्स कलेज लन्डनका आणविक विशेषज्ञ डा एच विलियम्स भन्छन्( ‘रूस चीनको समर्थनमा धेरै निर्भर छ। तर, चीनको पहिले आणविक हतियार नहोस् भन्ने नीति छ । पुटिनले यसलाई प्रयोग गरेमा चीनको समर्थनमा उभिन गाह्रो हुनेछ । यस्तो अवस्थामा रुसले चीनको समर्थन गुमाउन सक्छ ।’