काठमाडौँ – धन त्रयोदशी व्रत अर्थात धन्तेरसको दिनसँगै आज बाट तिहार सुरु भएको छ । तिहारको माहोलसँगै कुमालेको चक्काको गति पनि बढेको छ । गाउँमा माटोका भाँडा बनाउने कुमालेहरु दिनरात काम गरिरहेका छन् । तिहारमा विशेष गरेर हरेक घरमा माटोको दियो बाल्ने गरिन्छ । माटोको दियोको धार्मिक र पर्यावरणीय महत्व विशेष छ ।
धार्मिक ग्रन्थहरूमा दियोको विशेष महत्व छ । ऋग्वेदमा उल्लेख भएअनुसार दियोमा देवताहरूको तेज हुन्छ । त्यसैले सकारात्मक उर्जाको सञ्चारको लागि दीप प्रज्वलन गरिन्छ । ऋग्वेदकालदेखि नै दीप प्रज्वलन गर्ने चलन मनाइँदै आएको हो जुन पछि गएर विभिन्न कारणले पर्वसँग जोडिएको हो ।
यस पर्वमा पूजाआजा गरी घर सजाएमा भक्तजनले विशेष लाभ प्राप्त गर्ने शास्त्रमा उल्लेख गरिएको छ । यसका साथै तिहारको दिन माटोको दियो प्रज्वलन गर्नाले भक्तजनलाई विशेष लाभ मिल्ने र पूजाको सिद्ध फल प्राप्त हुने जनाइएको छ । माटोको दियो बाल्दा घरको वातावरण सकारात्मक रहन्छ, चाडपर्व मनाउने उत्साह बढ्छ, बत्ती बाल्दा घरमा उत्सवको वातावरण सिर्जना हुन्छ ।
माटोको दियो पाँच तत्त्वको प्रतीक हो । पृथ्वी, आकाश, वायु, जल र अग्नि यी पाँच तत्त्वलाई दियो बनाउन प्रयोग गरिन्छ । हाम्रो शरीर र सम्पूर्ण प्रकृति यी पाँच तत्त्वले बनेको हो । जलिरहेको दियोले हामीलाई यो सन्देश दिन्छ कि यी पाँच तत्त्वले मात्र अन्धकार हटाउँछ ।
साथै जब दियो जलाइन्छ, यसले तीन लोक र तीन समयको प्रतिनिधित्व गर्दछ । माटोको दियोले पृथ्वीलोक र वर्तमान देखाउँछ भने त्यसमा जलिरहेको तेल वा घिउले भारतकाल र पाताल लोकको प्रतिनिधित्व गर्दछ त्यसमा कपासको दियो राखेर जलाई दिँदा त्यो ज्वालाले आकाश, स्वर्ग र भविष्यको प्रतिनिधित्व गर्छ ।
बत्ती बाल्ने परम्परा प्राचीन र वैज्ञानिक छ । जसलाई हाम्रा चाडपर्व, हर्षोल्लास र चाडपर्वसँग पनि जोडिएको थियो । जब चारैतिर अन्धकार छाएको हुन्छ, त्यसबेला बत्ती बाल्दा मन प्रसन्न हुन्छ । सायद यसैले बत्ती हाम्रो प्रार्थना र पूजाको एक हिस्सा बनेको छ । दीप प्रज्वलन धेरै महत्वपूर्ण छ ।
यसको प्रकाश धेरै प्रकारका कीराहरू र ब्याक्टेरियाहरूको दमनकर्ता पनि हो । यसले धेरै रोगलाई पनि नष्ट गर्छ । हामी यसको अदृश्य प्रभाव बारे अनजान हुन सक्छौँ, तर यसले हाम्रो दिमागमा र हाम्रो वरिपरि सकारात्मक प्रभाव पार्ने क्षमता राख्छ । पुराणमा दियोलाई सकारात्मकताको प्रतीक र दरिद्रता नाशक पनि भनिएको छ ।
माटोको दियो बाल्दा के फाइदा हुन्छ ?
– तिहारमा पूजा गर्दा लक्ष्मीको अगाडि घिउ र तेलको दियो बाल्ने गरिन्छ । देब्रे हाततिर घिउको दियो बाल्नु पर्छ भन्ने कुरामा ध्यान दिनुहोस् । तेलको दियो दाहिने हातमा राख्नुपर्छ ।
– ध्यान राख्नुहोस् कि पूजाको बीचमा दियो निभ्नु हुँदैन । दीयो सधैं भगवानको मूर्तिको ठिक अगाडि राख्नुपर्छ ।
– घरमा नियमित रुपमा दियो बाल्ने हो भने घरमा सकारात्मक उर्जा कायम रहन्छ । वास्तु दोष समाप्त हुन्छ ।
– अग्नि पुराणका अनुसार सूर्यास्तपछि घरको मुख्य प्रवेशद्वारमा दीप प्रज्वलन गर्नाले घरमा बस्ने मानिसको उमेर बढ्छ । यस्तै रोगहरू समेत हराउन थाल्छन्। यसबाट माता लक्ष्मी प्रसन्न हुन्छिन् ।
– दियोको उज्यालो देवी–देवतालाई धेरै मन पर्ने जनविश्वास छ, त्यसैले पूजा गर्दा अनिवार्य रूपमा दियो बाल्ने गरिन्छ ।
– हरेक साँझ मुख्य ढोका वरिपरि बत्ती बाल्नु पर्छ । यो दियोले घरमा नकारात्मक ऊर्जाको प्रवेशलाई रोक्छ ।
– वातावरणमा रहेका हानिकारक सूक्ष्म कीटाणु पनि बत्तीको धुवाँले नष्ट हुन्छन् । बत्तीले अन्धकारलाई हटाउँछ र प्रकाश फैलाउँछ ।
– घिउको बत्तीको लागि सेतो कपासको बत्ती प्रयोग गर्नुपर्छ । तर तेलको दियोका लागि रातो धागोको बत्ती सबैभन्दा राम्रो मानिन्छ ।
– पूजामा खण्डित वा भाँचिएको दियो बाल्नु हुँदैन । धार्मिक कार्यमा टुटेको सामग्री शुभ मानिदैन ।
मंगल र शनि ग्रह प्रशन्न
ज्योतिषशास्त्रका अनुसार माटोलाई मंगल ग्रहको प्रतीक मानिन्छ भने तेललाई शनिको प्रतीक मानिन्छ । यस्तो अवस्थामा तिहारको शुभ अवसरमा माटोको दियो प्रज्वलन गर्नाले मंगल र शनि दुवै ग्रह प्रसन्न भई आशीर्वाद दिन्छन् भन्ने मान्यता छ ।
नकारात्मकता हट्छ
शास्त्र अनुसार माटोको दियो प्रज्वलन गर्नाले मानसिक तथा शारीरिक तनाव हटेर सकारात्मक उर्जाको सञ्चार हुन्छ । यससँगै माटोको दियोको प्रकाशलाई सुख र समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर ८, २०७९ २२:५३
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
