काठमाडौँ—अनिश आफ्नो परिवारको जीवनस्थर उकास्नको लागि कतार आए ।
उनले कतारको लुसेल रंगशाला निर्माण गर्ने काम पाए । यहाँ रंगशालामा काम गरेबापत उनलाई समयमै ज्याला, उचित आवास, निःशुल्क खानाको प्रतिवद्धता व्यक्त गरिएको थियो। अझ नेपालमा उनलाई काम गर्ने कम्पनी ‘धेरै राम्रो’ भनेर विश्वास दिलाइएको थियो ।
जे जे कुरा नेपालमा भनिएको थियो । त्यो कुरा कतारमा केही पनि मिलेन । अनिशले अनुभव गरेको वास्तविकता उल्टो थियो।
उनले भने, ‘यदि घरमा खानाका लागि पर्याप्त खाना उपलब्ध गराउन नसक्दा केही गर्नुपर्छ भनेर हामी विदेश हानिन्छौ ।’
“मैले मेरा आमाबाबुलाई वास्तवमा के भइरहेको थियो भन्ने वास्तविकता बताउन सकिन। उनीहरू आफ्नो छोराको बारेमा चिन्तित हुनेछन्। र यदि मैले उनीहरूलाई पूरा कथा सुनाएँ भने, उनीहरू दुःखी हुनेछन्।
“यदि म दुखी छु भने ठीक छ, तर म मेरो परिवारलाई दुखी देख्न सक्दिन।“
मानव अधिकार र श्रम अधिकार परोपकारी संस्था इक्विडेमका अनुसार अनिशले भुक्तान नगरिएको ज्याला र अवैध शुल्कमा हजारौं डलर तिर्नुपर्नेछ।
उनी भन्छन् “खाना सित्तैमा भनिएको थियो” तर खानाको लागि ज्यालाबाट कटौती गरिएको थियो ।
अनिश र अन्य आप्रवासी कामदारहरूले अत्याधुनिक स्टेडियमहरू निर्माण गर्दा मौसम धेरै तातो थियो, उनले भने, “हामीले १० बोतल पानी पिए पनि पिसाब फेर्न आवश्यक परेन“।
‘जब कामदारले गुनासो गर्थे । तिनीहरुको तलब कटौती गरिन्थ्यो’,–उनले अनुभव सुनाए ।
अनिश काम गर्ने एचबीके कन्ट्र्याक्टिङ कम्पनी यो विषयमा केही पनि जानकारी दिन मानेन ।
आप्रवासी कामदारहरूप्रतिको व्यवहारको लागि कतारको अन्तर्राष्ट्रिय निन्दा र राष्ट्रलाई प्रतिष्ठित टूर्नामेंट प्रदान गरेकोमा फिफाको अन्तर्राष्ट्रिय निन्दा पछि, कतार र फिफा दुवैका नेताहरूले देशले आफ्नो मानवअधिकार रेकर्डलाई सम्बोधन गर्न प्रयास गरिरहेको दाबी गरे।
नोभेम्बरमा विश्वकपको पूर्वसन्ध्यामा पत्रकार सम्मेलनमा फिफा अध्यक्ष जियानी इन्फान्टिनोले आफूले पाखण्डी भएको दाबी गरेको भन्दै पश्चिमी आलोचकहरूको निन्दा गरे र कतारले श्रमिक कल्याण इकाई खोल्ने घोषणा गरे।
उनले यो पनि भने कि फिफाले प्रतियोगिता पछि “विरासत कोष“ प्रदान गर्नेछ।
कतारमा आप्रवासी कामदारको समस्या के छ ?
कतारमा विश्व कप पूर्वाधार निर्माण गर्ने आप्रवासी कामदारहरूको वास्तविक मृत्युको संख्या विवादास्पद छ र कतार सरकारले प्रदान गरेको सीमित जानकारीको कारण प्रमाणित गर्न गाह्रो छ।
यद्यपि, जलवायु परिवर्तन र विश्वव्यापी स्वास्थ्यमा न्यूजील्याण्डमा आधारित प्रोफेसर टोर्ड केजेलस्ट्रोमले गरेको अध्ययनले आप्रवासी कामदारको मृत्यु अत्यधिक गर्मीका कारण भएको र रोकथाम गर्न सकिने दाबी गरेको छ।
२००९ देखि २०१७ को बीचमा गरिएको अध्ययनले औसत मासिक दिउँसो तातो स्तर र कामदारहरूमा हृदय रोगको कारण मृत्यु भएको तथ्य फेला पारेको छ
विश्वव्यापी रूपमा, २५–३५ वर्ष उमेर समूहका मानिसहरूको मृत्युमध्ये १५ प्रतिशत हृदयाघातका कारण हुने गरेको छ, तर कतारमा रहेका नेपाली आप्रवासीहरूमध्ये चिसो मौसममा २२ प्रतिशत र तातो मौसममा ५८ प्रतिशतले मृत्यु भएको छ।
प्रोफेसर केजेलस्ट्रोमले भने, “हामीले निष्कर्ष निकाल्यौं कि यसको कारण कामदारहरूले आफ्नो स्वास्थ्य जोगाउन आराम गर्नु पर्ने बेलामा तातो वातावरणमा भारी परिश्रम गर्नु थियो।“
रिपोर्ट गरिएको शोषणका अन्य क्षेत्रहरूमा भुक्तान नगरिएको ज्याला, कामदारहरूले लिएको ठूलो अप्रत्याशित भर्ती शुल्क, र कामदारहरूलाई आफ्नो काम छोड्ने अधिकार नभएको समावेश छ।
कतारमा आप्रवासी कामदारको अवस्थाको बारेमा सचेतना जगाउनेहरू मध्ये सोकरोज पनि एक हो ।
अष्ट्रेलियाको राष्ट्रिय टोलीका खेलाडीहरूले यसअघि जारी गरेको भिडियोमा भने— पीडित यी आप्रवासी कामदारहरू संख्या मात्र होइनन्। हाम्रो देश र हाम्रो फुटबललाई आकार दिने आप्रवासीहरूले जस्तै उनीहरूमा राम्रो जीवन निर्माण गर्ने साहस र दृढ संकल्प कतारले गर्नु पर्ने थियो।
कतार र फिफाको प्रतिक्रिया कस्तो छ?
इन्फान्टिनोले कतारको आलोचना गर्नुअघि पश्चिमले आफ्नै मानवअधिकार रेकर्ड हेर्नुपर्ने बताए।
“मलाई लाग्छ कि हामी युरोपेलीहरूले विगत ३,००० वर्षदेखि विश्वभर के गरिरहेका छौं, हामीले नैतिक पाठ दिन सुरु गर्नु अघि अर्को ३,००० वर्षसम्म माफी माग्नुपर्छ,“ उनले भने।
“आज म कतारी महसुस गर्छु। मलाई अरबी लाग्छ। मलाई अफ्रिकी लाग्छ। मलाई समलिङ्गी लाग्छ। म असक्षम भएको महसुस गर्छु। म आप्रवासी कामदार महसुस गर्छु।
स्विस करोडपतिका यो टिप्पणीहरूलाई ह्युमन राइट्स वाचले “बेतुका“ र दक्षिण अफ्रिकी फुटबल पत्रकार मेलिसा रेड्डीले “अपमानजनक“ भनेर लेबल लगाएको छ।
तर फिफा प्रमुखले पत्रकारहरूलाई आफ्नो संस्था, कतारसँगै मानवअधिकारको रेकर्ड सुधार्ने दिशामा प्रगति गरिरहेको दाबी गरे।
फिफाले “श्रम मामिलाहरु” मा उत्कृष्ट अभ्यासहरू साझा गर्न फिफा टूर्नामेन्टहरू आयोजना गर्दा संयुक्त राष्ट्र संघको व्यापार र मानव अधिकारको मार्गदर्शक सिद्धान्तहरूको पालना गर्न अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन (आईएलओ) सँग साझेदारीमा श्रम उत्कृष्टता हब स्थापना गर्न कोष छुट्याउने वाचा गरेको छ।
आईएलओले दोहामा स्थायी कार्यालय स्थापना गर्ने र यस कार्यालयमा श्रमिक प्रतिनिधित्व इकाई रहने एसबीएसले बुझेको छ ।
इन्फान्टिनोले भने कि कार्यालय स्थापना हुनु अघि “केही औपचारिकताहरू बाँकी छन्”।
बिल्डिङ एन्ड वुड वर्कर्स इन्टरनेशनल युनियनले एक दशकभन्दा बढी समयदेखि कतारलाई आप्रवासी कामदार केन्द्र स्थापना गर्न आह्वान गर्दै आएको छ र यो देशको विरासतका लागि महत्वपूर्ण भएको बताएको छ।
“यो कतार र विश्वको लागि विरासत हो जुन विश्वकप प्रतियोगिताको अन्त्य पछि पनि जीवित रहनेछ। यद्यपि, आजसम्म, दिगो परिवर्तन आउँदैछ भन्ने कुनै संकेत छैन,“ युनियनले भन्यो।
आप्रवासी कामदारहरूले कतारमा ट्रेड युनियन गठन गर्न वा सामेल हुन छुट छैन ।
यस क्षेत्रका आप्रवासी कामदारहरूको अधिकारका लागि कतारको विश्वकपको विरासत के हुनेछ?
कतारको डिलिवरी र लिगेसीका लागि सर्वोच्च समितिले भने कि यसको विश्वकपले “प्रगति, राम्रो अभ्यास र जीवन सुधारको विरासतमा योगदान पु¥याएको छ – र यो एउटा विरासत हो जुन अन्तिम बलमा लात हानेपछि लामो समयसम्म जीवित रहनेछ।“
२०२० मा, कतारले काफाला प्रणालीमा सुधार गरेकोमा प्रशंसा गरिएको थियो, खाडी देशहरूमा आप्रवासी कामदारहरूका लागि शासन प्रणाली जसले तिनीहरूलाई आफ्नो रोजगारदातासँग बाँध्दछ।
सुधारहरूले आप्रवासी कामदारहरूलाई रोजगारदाताको अनुमति बिना काम परिवर्तन गर्न र सबै कामदारहरूको लागि उच्च न्यूनतम पारिश्रमिक सेट गर्न अनुमति दियो, राष्ट्रियताको पर्वाह नगरी कतार यो अनुमति दिने पहिलो अरब खाडी राष्ट्र बन्यो।
आईएलओका अनुसार नयाँ कानून लागू भएको दुई वर्षमा रोजगारी परिवर्तनका लागि ३५०,००० भन्दा बढी आवेदनहरू स्वीकृत भएका छन् । तर केही अधिकार समूहहरूले प्रतियोगिताबाट सकारात्मक विरासत प्रदान गर्न कतारी सरकारले आप्रवासी कामदारहरूको मृत्युको उचित छानबिन गर्नुपर्ने तर्क गर्छन्।
समुह चरणको क्रममा स्टेडियम मर्मत गर्ने क्रममा मृत्यु भएका फिलिपिनो आप्रवासी कामदार एलेक्सको भर्खरै मृत्यु भएपछि कतारका विश्वकप अध्यक्षले पत्रकारसँग घटनाबारे सोधपुछ गर्दा रिसाए ।
“मृत्यु जीवनको एक प्राकृतिक भाग हो, चाहे यो काममा होस्, चाहे त्यो तपाइँको निद्रामा होस्,“ दोहामा २०२२ को विश्वकपका प्रमुख कार्यकारी नासेर अल खाटरले भने।
“हामी विश्वकपको बिचमा छौं। र हामीसँग सफल विश्वकप छ। र यो केहि चीज हो जुन तपाईं अहिले कुरा गर्न चाहनुहुन्छ?“
ह्युमन राइट्स वाचका अनुसार आप्रवासी कामदारको मृत्यु प्राकृतिक वा हृदयघाटको कारण भइरहेको भए पनि अहिलेसम्म उचित अनुसन्धान नभएको बताएको छ।
वाचले एलेक्सको परिवारलाई क्षतिपूर्तिको लागि आह्वान गरेको छ।
कतारले विश्वकप सम्भव भएको पूर्वाधार निर्माण गर्ने आप्रवासी कामदारहरू प्रति स्पष्ट बेवास्ता देख गरेको छ ।
“आलोचनालाई पन्छाउने प्रयास गर्नुको सट्टा, कतार र फिफाले आप्रवासी कामदारहरू र उनीहरूका परिवारहरूलाई क्षतिपूर्ति दिएर यी गल्तीहरूलाई सच्याउनुपर्छ।“
कतार सरकारले एलेक्सको मृत्युबारे अनुसन्धान गरिरहेको बताएको छ ।
फोटो र शब्द एसबीएस न्यूजबाट
