काठमाडौँ- काठमाडौँ महानगरपालिकाको अनुगमन समितिले, सार्वजनिक तथा व्यावसायिक स्थल सजावटका लागि राखिने बत्ती व्यवस्थापन गर्न मार्गनिर्देशन तर्जुमा गर्ने निर्णय गरेको छ । 

समितिका संयोजक सुनिता डंगोलको अध्यक्षतामा आज बसेको बैठकले, सजावटका रूपमा राखिने बत्तीको प्रभाव अध्ययन कार्यदलले दिएको प्रतिवेदन र सिफारिसका आधारमा मार्गनिर्देशन बनाउने निर्णय गरेको हो । वैशाख २५ गते बसेको समितिको बैठकले सहरी योजना आयोगका सदस्य सरस्वती मानन्धरको संयोजकत्वमा गठन गरेको समितिले ज्येष्ठ २४ गते प्रतिवेदन बुझाएको थियो ।

सजावट र सुन्दरताका लागि राखिएका बत्तीको गुणस्तर र यसले जनस्वास्थ्य, वातावरणमा पार्ने नकारात्मक प्रभाव, प्राणी र जीवहरूको बास, आहार तथा आवतजावतमा पार्ने नकारात्मक असरमा अध्ययन केन्द्रित थियो । बत्तीले मानव दृष्टि (आँखा) मा पार्ने असर, चराचुरुङ्गी र पर्यावरणमा पर्ने असर, धार्मिक तथा सांस्कृतिक मूल्य मान्यतासँग यस्ता बत्तीको सम्बन्ध अध्ययनको विषय थियो । 

यस्ता बत्तीहरु सडक किनारा, रुख, पोल, मठमन्दिर, ढुङ्गेधारालगायत सार्वजनिक स्थल तथा होटेल, रेष्टुरेन्ट, क्लवजस्ता व्यावसायिक स्थानमा धेरै प्रयोग देखिन्छ । 

‘यसरी राखिएका चर्को तथा अधिक मधुरो बत्तीले सवारी चालकलाई सडक यात्रा कठिन बनायो । रातमा बास बस्ने चराचुरुङ्गी, जीव तथा अन्य प्राणीको बास असुरक्षित बनायो । सन्तुलित प्राकृतिक वातावरणका लागि यो अवस्थामा सुधार ल्याउनुपर्छ भन्ने मागलाई मार्गनिर्देशनले सम्बोधन गर्नेछ ।’ बैठकमा डंगोलले भनिन्, ‘सर्वसाधारणले अनुभूति गरेको समस्या र विषय विज्ञसहितको टोलीले गरेको अध्ययनको सिफारिस एउटै छ । यसकारण यस्ता बत्तीहरूको व्यवस्थापन आवश्यक छ । यसलाई क्षेत्र, स्थान र समय वर्गीकरण गरेर नियमन गर्न मार्गनिर्देशन जारी गर्नेछौँ ।’

‘बत्तीको असरका बारेमा प्रयोगकर्तालाई जानकारी दिने, सजावट गर्ने पक्षलाई असर बुझाउने, त्यसपछि असर घटाउन सहयोगका लागि आग्रह गर्ने चरणबाट झिलिमिली बत्ती घटाइनेछ ।’ प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत प्रदीप परियारले भने, ‘अर्को व्यवस्था नभएसम्म महानगरपालिका र अन्तर्गतका वडा कार्यालयहरुबाट यसप्रकारका बत्ती खरिद नगर्न पत्राचार गरिनेछ ।’

समितिले कानुन तथा मानव अधिकार विभागका प्रमुख वसन्त आचार्यको संयोजकत्वमा मार्गनिर्देशन तर्जुमा समिति गठन गरेको छ । क्षेत्रगत अधिकारी र विषयविज्ञ सदस्य रहने समितिको सदस्य सचिवमा योजना, अनुगमन तथा मूल्याङ्कन एकाइका वरिष्ठ योजना अधिकृत रमेश घिमिरे छन् । 

बैठकमा एकाइले गएको वर्षमा गरेको प्रगतिका विषयमा जानकारी गराउँदै एकाइ प्रमुख सुमित्रा लामिछाने सुवेदीले भनिन्, ‘आ. व. २०८०/०८१ मा हामीले ४३ प्रतिशत वित्तीय र ८५ प्रतिशत भौतिक प्रगति हासिल गर्‍यौँ ।’ 

बैठकले, गएको वर्ष गठन गरिएका वडागत अनुगमन समिति र विषयगत अनुगमन समितिको निरन्तरताका विषयमा छलफल गरेको थियो । यो विषय आगामी बैठकबाट टुङ्गो लगाइने गरी बैठक सकिएको थियो । 

झिलिमिली बत्ती अध्ययन टोलीको सुझाव 
अध्ययनले ७ बुँदामा सुझाव दिएको छ । त्यसको पहिलो बुँदामा रुख, खम्बा, निजी घर, पुराना संरचना, पार्क, पार्टी प्यालेस, रेस्टुरेन्ट, सांस्कृतिक सम्पदा, ढुङ्गेधाराजस्ता सार्वजनिक स्थलहरूमा राखिएका स्ट्रिप बत्ती, रोप बत्ती, रंगीन सजावटी बत्ती, एलईडी स्ट्रिङ बत्तीलाई जात्रा, चाडपर्व र विशेष अवसरबाहेक हटाउनुपर्छ । 

सडक बत्तीको लागि मापदण्डअनुसार एलइडी लाइट राख्नु पर्छ । बाहिरी बत्ती प्रयोग गर्दा यही मापदण्डअनुसारका वैकल्पिक बत्ती जडान गर्नु पर्छ । प्रकाशबाट हुने प्रदूषण, उत्तरदायी प्रकाशको प्रयोगका लागि निश्चित र स्थायी रूपमा रहने प्रणाली स्थापनाका लागि सरोकारवाला, इलेक्ट्रिक व्यवसायी, वातावरण क्षेत्रसँग सहकार्य गरेर प्रदूषण घटाउन सकिन्छ । 

वातावरणीय चक्र र जैविक विविधता बचाउन पार्क, सहरी वन, पुरातात्त्विक सम्पदा क्षेत्र र प्राकृतिक सम्पदाहरूमा कम प्रकाशको प्रयोग गर्ने परिस्थिति निर्माण गर्नुपर्छ ।

यस्ता समग्र अवस्थालाई नियमन नियन्त्रण गर्न तथा प्रकाशका कारण सिर्जना भएको असर घटाउन महानगरपालिकाले प्रकाशसँग सम्बन्धित ऐन तर्जुमा गर्नु पर्छ । 

जीव, कीरामा बत्तीको असर 
अध्ययनले, झिलिमिली हुने चम्किने, सर्दै बल्ने, तलमाथि गरेर बल्ने बत्तीले उपत्यकाभित्र जीव र कीरामा नकारात्मक असर परेको औल्याएको छ । काठमाडौँमा मौसमअनुसारका जीव, कीरा फट्याङ्ग्रा तथा कीट पाइन्छन् । यस क्षेत्रमा पुतलीका ७७ प्रजाति पाइन्छ । यस्तै विभिन्न प्रजातिका भ्यागुताहरू, १०२ प्रजातिका चराहरूको घर भेटिएको छ । रैथानेसँगै बसाइँ सरेर आउने अन्य चराहरूको संख्या र प्रजाति पनि धेरै छ । सहरमा राखिएको अत्याधिक प्रकाशका कारण यस्ता चराहरूलाई बास बस्न कठिन भएको, आहार खोज्न कठिन भएको, यी र यस्ता समस्याका कारण जीवन छोटो र प्रजनन क्षमता कमजोर भएको भएको छ । 

यो अवस्थाले उत्पन्न हुने जोखिमयुक्त परिस्थितिलाई अध्ययनले संकेत गरेको छ । यसलाई सहरी चरित्र र आचरण तथा प्रकृति, वातावरणलगायत क्षेत्रगत कोणबाट वैज्ञानिक अध्ययन गर्न वा त्यो अवस्थामा तत्काल पुग्न नसक्ने भए यसअघि भएका अध्ययनहरू सङ्ग्रह गरेर विश्लेषण गर्नु पर्ने प्रतिवेदनले सुझाएको छ ।