महोत्तरी – जब नयाँ बाली लगाउने बेला भयो, किसानलाई बिको चिन्ता हुन्छ। मौसम र बेलाअनुसार अहिले गहुँ छर्ने तयारी गर्ने बेलामा बिउ के गर्ने भन्ने चिन्ताले यहाँका किसान पिरोलिँदैछन्।

“बेलामा बिउ पाइने ढुक्कका दिन जिन्दगीमा कहिल्यै आएनन्”, बर्दिबास-९ पशुपतिनगर बनरझुल्लाका किसान महेन्द्र महतो विरक्तिँदै भन्छन्, “सधैँ बाली लगाउने बेला भयो कि यसैको चिन्ता !” अब सामान्यत बेलैमा गहुँ छर्न पाइँदा मङ्सिर २२ भित्र सक्नुपर्ने हुँदा अहिलेदेखि नै बिउको चिन्ता परेको उनको भनाइ छ।

कुनै बालीका लागि नठगिने बिउ पाउने ठाउँ आफूले नपाएको किसानको गुनासो छ। “धान होस् कि मकै वा गहुँ, आलु होस् कि अरू कुनै तरकारीका बिउ, यो चाहिँ भरपर्दो हो भनेर चित्त बुझाएर लिन पाइँदैन”, महेन्द्रकै छिमेकी अर्का किसान भोला महतो भन्छन्, “सब भगवान् भरोसे !”

जिल्लाका स्थानीय तहहरुमा कृषि शाखा रहने व्यवस्था भए पनि बाली लगाउने तुक (ठीक बेला) मा नियमित रुपमा बिउ पाइने अवस्था नभएको किसान बताउँछन्। “कुनै कुनै साल त अनुदानको बिउ आ’को छ भन्ने सुनिन्छ, दौडादौड गर्ने कतिले थोरतिन पाउँछन्, फेरि दुई÷चार वर्ष ती निदाउँछन्”, स्थानीय तहका कृषि शाखाबारे टिप्पणी गर्दै गौशाला-११ का किसान अरुण कुशवाहा भन्छन्, “यो अनुदानको हल्ला पिटिनुभन्दा भरपर्दो बिउ उचित मूल्य तिरेर आवश्यक मात्रामा पाउने सुनिश्चितता भए ढुक्क त हुइथ्यो।” किसानलाई अनुदानको बिउ कहिले आउँछ भन्नेभन्दा राम्रो बिउ उचित मूल्यमा खोज्दा पाइने भए राहत हुने कुशवाहाको भनाइ छ।

आफ्ना ठाउँ र बजारमा बिउ नपाउँदा महोत्तरीका अधिकांश किसान भारतीय बजारमा निर्भर छन्। भारतीय बजारबा ल्याइएको बिउमा कैयौँ पटक ठगिएको किसानको अनुभव छ।

यहाँका किसानलाई एक दशक पहिलेसम्म जिल्ला कृषि विकास कार्यालय र जिल्लाका ठाउँठाउँमा रहेका कृषि सेवा केन्द्र र उपकेन्द्रको सेवा बरु सम्झना हुन्छ। “कहिलेकाहीँ नमूना भनेर बिउ पनि दिन्थे, बाली हेर्न आइदिनोस् भन्दा जेटीरजेटिए आइदिन्थे, सल्लाह पाइन्थ्यो”, रामगोपालपुर-२ का किसान कादिर हुसैन पुराना दिन सम्झँदै भन्छन्, “खै गाउँमा सिंहदरवार आयो भन्छन्, हामी किसानका सहुलियतका दिन चाहिँ आएनन्।”

जिल्लाका १५ स्थानीय तहमध्ये एकाधमा मात्र कृषि शाखा व्यवस्थित छन्। धेरैजसो स्थानीय तहमा कृषिसम्बद्ध कर्मचारी छन् छैनन् ? सर्वसाधारण किसानले थाहा नै पाउँदैनन्। कृषि शाखा सञ्चालनको मुख्य जिम्मेवारी भए पनि स्थानीय तहका नेतृत्वकर्ताको प्राथमिकतामा कृषि नपर्दा आम किसानले परिवर्तनको अनुभूति सँगाल्न नसकेका कृषिक्षेत्रको सरकारी सेवामा सहसचिव पदबाट अवकाश लिनुभएका भङ्गाहा-५ सीतापुरका बासिन्दा कृषिविज्ञ रामबहादुर भुजेलको भनाइ छ।