म मतदान केन्द्रतर्फ हिँड्दै थिएँ । मनमा अनेक विचार खेलिरहेका थिए— के यसपटक पनि मैले भोट हाल्दा केहि परिवर्तन हुने आशा गर्न सकूँला? यो त केवल स्थानीय तहको उपचुनाव हो, तर यो सानो निर्वाचनले देशको भविष्यको सानो झलक दिन सक्थ्यो ।  

पछिल्लो समय देशको अवस्था झन् बिग्रँदै गएको छ । महँगीले थिचेको छ, बेरोजगारीले गाँजेको छ । देशमा बसेर केही गर्न सकिन्न भन्ने सोच बढ्दै गएको छ । मेरा धेरैजसो साथीहरू खाडी मुलुक गइसके । छिमेकीको छोरा अमेरिकामा गयो । म आफू पनि यस्तै कुनै अवसर पाए विदेश जान्छु भन्ने सोच्न थालेको छु । तर हरेक पटक देश छोड्ने कल्पनाले मलाई भावुक बनाउँछ । के हामी यो देश सुधार्न सक्दैनौं?  

म निर्वाचनको दिन विगत सम्झन बाध्य भएँ । एउटा काठमाडौँ उपत्यकाको सानो बस्तीमा हुर्किएको म । सानो हुँदा राजनीतिमा त्यति चासो थिएन । स्कुल जाँदा नेताहरूको भाषण सुन्न परे पनि के भन्न खोजिरहेका थिए भन्ने राम्ररी बुझ्दिनथें । तर अहिले, जब जागिरे जीवनमा पनि आर्थिक सङ्कटले घेरिएको छ, राजनीतिले प्रत्यक्ष असर गरेको महसुस गर्न थालेको छु ।  

मतदाताको अन्योल  

यो निर्वाचन पहिलेका जस्ता थिएन । पहिले, चुनाव आउँदा गाउँमा रौनक हुन्थ्यो । मानिसहरू पार्टीका झन्डा बोकेर गाउँभरि हिँड्थे । चोक–चोकमा नेताहरूको गफ, भाषण, र बहस चल्थ्यो । तर यसपटक स्थिति फरक थियो । पुराना नेताहरूको विश्वसनीयता घटेको छ । नयाँ नेताहरूले पनि खासै ठूलो भरोसा दिन सकेका छैनन् ।  

मेरा साथीहरू र परिवारले मलाई धेरै प्रश्न गरे— "कसलाई भोट हाल्छौ ?" मसँग जवाफ थिएन । कांग्रेस ? एमाले ? माओवादी ? राप्रपा ? यी सबै त बारम्बार शासनमा आएर असफल भइसकेका हुन् । अनि नयाँ पार्टीहरू? रास्वपा र हर्क साम्पाङको व्यवहारले तिनीहरू पनि फरक छैनन् भन्ने देखायो ।  

तर म एकचोटि फेरि भोट हाल्न चाहन्थें । किनकि मलाई लाग्छ, परिवर्तन एकैचोटि सम्भव छैन, तर प्रयास नगर्ने हो भने कहिल्यै हुँदैन ।  

मतदाताको मनोदशा  

मतदान केन्द्रमा पुगेपछि वरपरको माहोल देखेर मलाई झन् गहिरो सोच लाग्यो । लाइनमा उभिएका मानिसहरूको अनुहारमा थकान देखिन्थ्यो । एउटी वृद्धा महिला, जसले आफ्नो छोरालाई रोजगारी नपाएर विदेश पठाउनुपर्‍यो, भोट हाल्न आएकी थिइन् । उनले मसँग भनेकी थिइन्— "छोरालाई फर्काएर ल्याउने काम गर्ने नेता आउलान् कि भनेर भोट हाल्न आएको ।" उनको आवाजमा म कमजोर भएँ ।  

त्यसपछि मेरो ध्यान पर्‍यो एकजना युवामा, जो केही बेरमै छटपटाउँदै थिए । मैले उनलाई सोधेँ— "के भयो?" उनले मुस्कुराउँदै जवाफ दिए, "भोट त हाल्न आएको, तर कसलाई दिने, आफैँलाई थाहा छैन ।" उनको कुरा सुनेर म झन् गम्भीर भएँ । यो त केवल उसको समस्या थिएन, सबै मतदाताको साझा समस्या थियो ।  

समयको असर  

पछिल्ला केही वर्षमा नेपाली समाजले धेरै उतारचढाव देख्यो । २०७२ सालको भूकम्पले बचेका थोरै स्रोतसाधनमा पनि धक्का दियो । संविधान बने पनि जनताको जीवनमा केही सुधार भएन । महामारीको समयमा सरकारको नालायकी देख्दा मानिसहरूको आक्रोश बढ्दै गयो । अहिले मन्थर अर्थतन्त्रले झन् ठूलो संकट निम्त्याएको छ । यी सबै परिघटनाले राजनीतिक दलहरूप्रतिको विश्वास चर्को रूपमा घटायो ।  

अर्को पक्ष, नयाँ दलहरूको उदयले सुरुवातमा आशा जगाए पनि त्यो लामो समय टिक्न सकेन । रवि लामिछानेको नेतृत्वमा बनेको रास्वपाले युवाहरूमा नयाँ उत्साह भरेको थियो । तर, विवाद र योजनाविहीनताले गर्दा त्यो विश्वास हराउँदै गयो । धरानका मेयर हर्क साम्पाङजस्ता व्यक्तित्वले शुरुवातमा प्रभाव जमाए पनि समयसँगै तिनीहरूको शैलीले जनतामा निराशा थप्यो ।  

मतदानको क्षण  

भोट हाल्ने समयमा मेरो हात त्यति सजिलो थिएन । कसलाई भोट दिने भनेर मैले धेरै सोच्नुपर्‍यो । मलाई थाहा थियो, पुराना दलहरूप्रति मेरो कुनै विश्वास छैन, तर नयाँ शक्तिप्रतिको मेरो भरोसा पनि मरेको छ । तर, भोट भने हाल्नैपर्छ भन्ने दृढता थियो ।  

अन्ततः मैले मेरो भोट हालें । निर्णय सजिलो थिएन, तर त्यस क्षणले मलाई जिम्मेवारी निभाएको अनुभव दिलायो ।  

भोट हालेर निस्कँदा मन हल्का भएको थियो । मलाई थाहा छ, एउटा भोटले कुनै ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्दैन । तर, मैले आफ्नो अधिकार प्रयोग गरें भन्ने सन्तोष थियो ।  

मैले हिँड्दै गर्दा अरू मतदातासँग कुरा गरेँ । एक वृद्ध भलादमीले भने— "हामी बूढापाकाले पनि भोट हाल्न छोडेनौं, तिमीहरू युवाले कसरी छोड्न सक्छौ?" उनका ती शब्दले मलाई झस्कायो । हामीले निराश भएर चुप लाग्न मिल्दैन ।  

भोलिको नेपालप्रतिको आशा  

हाम्रो देश अहिले गम्भीर मोडमा छ । धेरै युवा देश छोड्दैछन्, परिवार विखण्डित हुँदैछन्, र समाजमा निराशा छाएको छ । तर, म अझै आशावादी छु । हामीले नयाँ नेतृत्व जन्माउनुपर्नेछ । पुराना दलहरूसँग हिसाबकिताब गर्नुपर्नेछ, र नयाँ सोचलाई मौका दिनुपर्नेछ ।  

यो उपचुनावले धेरै ठूला परिवर्तन नल्याओस्, तर यसले मतदाताको भावना र सोचको झल्को अवश्य देखाएको छ ।  

मेरा साथीहरूले फेरि सोधे— "के भोटले केही फरक पार्ने हो?" मैले मुस्कुराउँदै जवाफ दिएँ— "चुप लागेर बस्नुको विकल्प छैन । हरेक भोटले सानो सन्देश दिन्छ, र सन्देशहरू नै ठूलो परिवर्तनका आधार बन्छन् ।"  

हामी मतदाताले सानो–सानो परिवर्तनको कथा लेख्नुपर्छ । यसमा ढिलो होला, तर परिवर्तन पक्कै सम्भव छ ।