काठमाडौं– काठमाडौंमा पछिल्ला दिनमा छिटपुट आपराधिक घटनाले चर्चा पाए। सुगर ड्याडी प्रकरण, ठमेलमा कुटपिटलगायतका केही घटना बाहिर आए।
तर दशकअघि जस्तो हप्ता असुली, हाइप्रोफाइलसँग फिरौती माग गरी हत्या गरेकोलगायत जस्ता ठूला अपराध भने न्यूनिकरणतिर लागेका थिए।
यसको कारण हो, प्रहरी इन्काउन्टर।
गुन्डागर्दीमा रजगज गरेका तर राजनीतिमा समेत पहुँच राख्नेहरूको इन्काउन्टर प्रकरणले टोल–टोलमा हुने गुन्डागर्दीको न्यूनिकरण मात्र गरेन, गुन्डा नाइके र समूहलाई अन्डरग्राउन्ड समेत गरायो।
प्रहरीको त्रासले कतिपय गुन्डा नाइके ब्याक भए भने कतिपय राजनीतिक दलमा सक्रिय हुन थाले। ति मध्यका ५ इन्काउन्टरहरू बिर्सनै नसक्ने प्रकृतिका रहेका छन्।
दिनेश अधिकारी ‘चरी’ इन्काउन्टरः चरी उपनामले चिनिने अधिकारी काठमाडौँको भीमढुंगामा प्रहरी इन्काउन्टरमा मारिएका थिए। उनी गैंडाको खाग तस्करी, ठेक्का असुली, र संगठित अपराधमा संलग्न रहेको आरोपमा कुख्यात थिए। चरी एमाले पार्टीमा संलग्न थिए, जसले उनको राजनीतिक संरक्षणको विषयमा विवाद जन्मायो।
उनको मृत्यु नियोजित भएको परिवार र मानवअधिकारवादीहरूले दाबी गरे। प्रहरीको जवाफी कारबाहीको औचित्यलाई लिएर पनि धेरै प्रश्न उठे।
कुमार श्रेष्ठ ‘घैँटे’ इन्काउन्टरः नेपालमा निकै चर्चित र विवादास्पद मानिन्छ, घैंटे इन्काउन्टर। भदौ ३, २०७२ मा काठमाडौंको कपुरधारास्थित उनको घरअगाडि प्रहरीको विशेष टोलीले उनलाई इन्काउन्टरमा मारेको थियो।
प्रहरीको भनाइअनुसार, उनलाई पक्राउ गर्ने क्रममा गोली हानाहान हुँदा जवाफी फायरिङमा मृत्यु भएको थियो। उनीमाथि लागेका आरोपहरूमा हत्याका मुद्दादेखि विभिन्न आपराधिक गतिविधिहरूसम्मका विषय समावेश थिए।
तर, यो इन्काउन्टरलाई धेरैले नियोजित ‘फेक इन्काउन्टर’ को संज्ञा दिएका छन्। घैँटेले इन्काउन्टर हुने आशंका गर्दै मानव अधिकार आयोगमा निवेदन समेत दिएका थिए।
घटनाको समय उनी लुकिछिपी बसेका थिएनन् र प्रहरीसँग सहयोग गरिरहेका थिए भन्ने दाबी उनका समर्थकहरूले गरेका छन्।
यो घटना राजनीतिक संरक्षण प्राप्त आपराधिक गिरोहहरूप्रति राज्यको चासोको अभाव, तर प्रहरीको कथित कठोर कदमको उदाहरणका रूपमा पनि लिइन्छ।
यो घटना पश्चात, प्रहरीमाथि मानव अधिकार उल्लङ्घन र बल प्रयोगको विषयमा विभिन्न प्रश्नहरू उठेका थिए। इन्काउन्टरसँग जोडिएका तथ्यहरूले नेपालमा अपराध नियन्त्रणका लागि गरिएका केही कदमप्रति नै गम्भीर प्रश्न उभ्याएको छ।
संजय लामा इन्काउन्टरः चितवनका कुख्यात अपराधी संजय लामा २०७७ सालमा प्रहरी इन्काउन्टरमा मारिएका थिए। उनी लामो समयदेखि हत्या, अपहरण, र फिरौतीजस्ता अपराधमा संलग्न रहेको आरोप थियो।
उनको मृत्युपछि परिवारले घटना शंकास्पद भएको भन्दै न्याय माग गरेका थिए। घटनाले इन्काउन्टरलाई अपराध नियन्त्रणको वैकल्पिक साधन बनाउने प्रवृत्तिमाथि प्रश्न उठायो।
राम थापा ‘गैँडा’ इन्काउन्टरः गैंडाको खाग तस्करी, हतियार तस्करी, र अपहरणजस्ता अपराधका कुख्यात अभियुक्त थिए, राम थापा। उनी २०६९ सालमा बर्दियामा प्रहरी इन्काउन्टरमा मारिएका थिए।
यो घटनापछि गैंडाको खाग तस्करीमा संलग्न समूहहरूलाई नियन्त्रण गर्न प्रहरीको भूमिका प्रशंसा गरियो।
बन्धु गुरुङ इन्काउन्टरः कुख्यात अपराधी बन्धु गुरुङ जसले पोखरा र आसपासका क्षेत्रमा आतंक फैलाएका थिए २०६५ सालमा प्रहरी इन्काउन्टरमा मारिएका थिए। उनको समूहले बैंक लुटपाटदेखि हत्या र अपहरणसम्मका अपराध गरेका थिए।
गुरुङको मृत्युपछि स्थानीय क्षेत्रमा गुन्डागर्दीमा कमी आएको बताइन्छ। तर, प्रहरीको भूमिका पारदर्शी नभएको भन्ने आरोप लाग्यो।
