काठमाडौं– ०५२ सालदेखि माओवादीको सशस्त्र युद्ध चर्किन थालेपछि विभिन्न ठाउँमा रहेका ‘सिङ्गल थिएटर’ विस्तारै बन्द हुन थाले। फिल्म हल सञ्चालक रामै्रै आर्थिक हैसियतको भएका कारण माओवादीहरूले चन्दा मागेर दिक्क लगाए र द्वन्द्व पनि सोही गतिमा बढ्यो।
राजनीतिक अस्थिरताको चरमविन्दुमा पुगेपछि अझ ०५५ देखि ०६१ सालको अन्त्यसम्म नेपाली फिल्म उद्योग धराशायी भयो। सहरका हल बन्द भए, फिल्म निर्माणमा चासो दिने नै भएनन्।
नेपाली रङ्गमञ्चको पुनरागमन शान्ति प्रक्रियापछि बलियोगरी हुने मौका पायो। तर, बीचको ग्यापले गर्दा र नयाँ स्वाद नपाउँदा दर्शकले हलसम्म जाने कष्ट गर्न छाडिसकेका थिए।
एक हिसाबले भन्ने हो भने नेपाली दर्शकसँग फिल्म हेर्ने ‘लत’ थिएन। त्यसका दुई प्रमुख कारण थिए। शान्ति प्रक्रिया सक्किए पनि चरम बेरोजगारी र रोजगारीको अवसरको खोजीमा युवा पुस्ता तल्लिन हुन थाल्यो।
त्यसबेला पनि राजनीतिक संक्रमण सक्कि सकेको स्थिति थिएन। तर, ०६८ यता भने फिल्मतिर नयाँ दर्शकको आकर्षण बढ्न थाल्यो यो क्रम यति विध्न बलियो भयो कि यो बर्ष बजारमा आएका नेपाली फिल्म प्रायः सबैले हिन्दी समेतका रेकर्ड ब्रेक गर्न थाले।
यसको पछिल्लो कसी अहिले पनि हलमा रहेको ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’ हो।
तर, ९० को दशक पनि नेपाली फिल्मको स्वर्णिम समय थियो। त्यो दशकमा नेपालमा फिल्मको लहर बलियो थियो। कलाकार जीवन्त भएर उदाए। जसका एउटा उदाहरण हुन्– महानायकको पगरी पाएका राजेश हमाल। यीभन्दाबाहेक पनि निक्कै कलाकारको महत्वपूर्ण उदय भयो।
१९९० को दशक नेपाली फिल्म उद्योगको एउटा महत्वपूर्ण कालखण्ड मानिन्छ। यो दशकमा नेपाली सिनेमा क्षेत्रमा नयाँ प्रयोग, प्रतिभाशाली कलाकारहरूको उदय, र दर्शकहरूको फिल्मप्रतिको बढ्दो आकर्षण देखियो।
‘मास’ र ‘क्लास’ दुवै दर्शकहरूको मन जित्ने कथावस्तु र प्रस्तुतिले यसलाई स्वर्णिम युगको रुपमा स्थापित गरेको थियो।
यस समयमा प्रेमकथा, पारिवारिक कथा, सामाजिक सन्देश, र एक्सन जस्ता विधाहरू प्रमुख थिए। ‘कुसुमे रुमाल’, ‘साइनो’, ‘बसन्ती’, जस्ता फिल्महरूले पारिवारिक र प्रेमकथालाई प्रस्तुत गर्दै दर्शकहरूलाई भावुक बनाए। यस्तै ‘दर्पण छायाँ’, ‘राहत’, ‘प्रतिकार’ जस्ता फिल्महरूले सामाजिक मुद्दा र द्वन्द्वलाई उठान गरेका थिए।
त्यसैगरी, यस दशकमा थुप्रै फिल्मले गाउँघरको जीवनशैली, सामाजिक संरचना, र सहरको चुनौतीलाई पर्दामा उतारेका थिए।
कुसुमे रुमाल (१९८५)- यो फिल्म ८० को दशकमा रिलिज भए पनि ९० को दशकमा पनि उत्तिकै चर्चित रह्यो। यस फिल्मले निर्देशक तान्हा राणामगरलाई एक सफल निर्देशकका रूपमा चिनायो।
साइनो (१९९३)- साइनोले अभिनेत्री भावना भट्टराई र अभिनेता भुवन केसीलाई स्टारडमको उच्चतम शिखरमा लग्यो। यस फिल्मको गीत–संगीतले ठूलो लोकप्रियता कमायो।
दर्पण छायाँ (१९९८)- यस फिल्मले नयाँ पुस्ताका दर्शकहरूलाई निकै आकर्षित ग¥यो। अभिनेता दिलीप रायमाझी र अभिनेत्री निरुता सिंहको जोडी निकै रुचाइयो। यो फिल्मले बक्स अफिसमा रेकर्ड तोड्ने सफलता हात पारेको थियो।
बसन्ती (१९९९)- यस फिल्मले ऐतिहासिक उपन्यासलाई पर्दामा उतारेको थियो। यस फिल्ममा गौरी मल्ल र राजेश हमालको अभिनयले दर्शकको हृदय जित्न सफल भयो।
९० को दशकका स्टार कलाकारहरूले नेपाली सिनेमालाई नयाँ उचाइमा पु¥याएका थिए।
नेपाली फिल्मका ‘महानायक’ कहलिएका राजेश हमालले एक्सन र पारिवारिक कथाहरूमा आफ्नो जबरदस्त अभिनयको छाप छोडे।
प्रेमकथाका राजा मानिने भुवन केसीको फिल्महरू युवापुस्तामाझ अत्यन्त लोकप्रिय थिए।
रोमाञ्चक र भावुक भूमिकामा श्रीकृष्ण श्रेष्ठ निकै रुचाइएका अभिनेता थिए।
९० को दशककी सुन्दरी अभिनेत्री करिश्माले आफ्नो उत्कृष्ट अभिनय र सौन्दर्यले दर्शकको मन जितिन्।
अभिनयमा सशक्त र विविध भूमिकाका लागि चर्चित। ९० को उत्तरार्धमा उनले नेपाली सिनेमामा सुपरस्टार अभिनेत्री को छवि बनाइन्।
यस दशकका फिल्महरूमा गीत–संगीतले ठूलो भूमिका खेले। संगीतकारहरू राम थापा, शम्भुजीत बाँस्कोटा, दीपक जंगम, रञ्जित गजमेर जस्ता प्रतिभाहरूले एकपछि अर्को उत्कृष्ट गीत दिए।
फिल्म ‘कुसुमे रुमाल’, ‘साइनो’, ‘दर्पण छायाँ’ का गीतहरू आज पनि कालजयी मानिन्छन्।
गायिका कोमल वली, उदित नारायण, राजेश पायल राई र रामकृष्ण ढकाल मात्र होइन स्वर सम्राट नारायण गोपाल, इन्द्रजित मिजारका स्वरले ९० को दशक र त्यसअघिको संगीतलाई गहिरो प्रभाव पारेको थियो। ति गीत संगीत अहिले पनि उस्तै कर्णप्रिय मानिन्छन्।
दशकको सुरुवाती समयसम्म प्रविधि साधारण भए पनि दशकको अन्त्यतिर सिनेमाटोग्राफी र सम्पादनमा नयाँ प्रयोगहरू हुन थालेका थिए। निर्देशक युवराज चौलागाईं, तुलसी घिमिरे, शिव रेग्मी, बसन्त चौधरी जस्ता निर्देशकहरूले नेपाली सिनेमालाई नयाँ धार दिएका थिए।
नेपाली फिल्म उद्योगलाई आर्थिक र सांस्कृतिक रूपमा उचाइमा लग्ने त्यो समयको पदचापका रुपमा फिल्महरूले समाजका मूल्य, प्रेम, र संघर्षलाई पर्दामा उतारेर जनताको हृदयमा ठाउँ अहिले पनि बनाइरहेको छ।
एक अर्थमा यस दशकका फिल्मका ‘क्रु’ र फिल्मले नेपालमा भत्किसकेको ‘ठूलोपर्दा’लाई त्राण दियो। त्यसैको उपजमा अहिले नेपाली फिल्महरूले गतिलो छाप छाड्ने अवसर पाएका छन्। अहिलेको समयलाई जिउँदो राख्न थिएटरहरूको योगदान पनि बलियो रह्यो जसले नयाँ–नयाँ बहुप्रतिभाशाली कलाकारको उदय मात्र गराएको छैन, व्यावसायीकता पनि जोगाएको छ।
