विषालु हावाले निस्सासियो काठमाडौं

धुलोधुवाँका कण वायुमण्डलको सतहमै फैलिँदा काठमाडौं उपत्यकाको वायु प्रदूषण घातक अवस्थामा पुगेको छ । दिउँसोभन्दा साँझ–बिहान र राति प्रदूषण अझ धेरै छ ।बिहीबार बिहान काठमाडौंको वायु प्रदूषण सूचकांक (एक्युआई) ३७३ सम्म पुग्यो, तर राति भने केही घटेर २४४ मा कायम भए पनि निकै अस्वस्थकर हो । २०१ देखि ३०० सम्मलाई निकै अस्वस्थकर र ३०१ देखि ४०० पुग्नुलाई घातक मानिन्छ ।

गत सोमबारदेखि काठमाडौं विश्वकै प्रदूषित सहरको पहिलो नम्बरमा पर्दै आएको आइक्यू एयरको वेबसाइटमा देखिन्छ । निकै प्रदूषित भनेर चिनिने दक्षिण एसियाका दिल्ली, ढाका र लाहोर सहरलाई पनि काठमाडौंले पछि पार्दै आएको छ । यसअघि ०७७ मा पुस र चैतमा काठमाडौंको वायु प्रदूषण घातक अवस्थामा पुग्दा विद्यालय नै बन्द गर्नुपरेको थियो ।

वातावरण विभागका वायु गुणस्तर अनुगमन स्टेसनमा पनि प्रदूषणको मात्रा उच्च देखिन्छ । बिहीबार राति १० बजे औसत एक घण्टामा एक्युआईको मात्रा भक्तपुरमा ४५४, रत्नपार्कमा २२१, खुमलटारमा २१० र शंखपार्कमा १९८ देखिन्छ । वातावरण विभागका सूचना अधिकारी दीपक ज्ञवालीले पछिल्लो एक सातादेखि वायु गुणस्तरको सूचकांक २०० भन्दा माथि नै रहेको बताए । उनले भने, ‘वायुको गुणस्तर मापनको तथ्यांक हरेक मिनेटमा फरक–फरक आउन सक्छ, तर काठमाडौंको प्रदूषणमा बाहिरबाट आएको धुवाँमिश्रित प्रदूषण मिसिँदा समस्या निम्तिएको हो ।’

बिहीबार मात्र ४५ जिल्लाका २४४ ठाउँमा डढेलो लाग्यो, अघिल्लो दिन बुधबार २५८ ठाउँमा डढेलो थियो । त्यस्तै, मंगलबार २४० र सोमबार १२९ ठाउँमा डढेलो थियो । विषालु हावाले निसास्सिँदा उपत्यकामा दिउँसोसमेत घाम लाग्न छाडेको छ भने आकाशमा खैरो तुवाँलो छ । यसले आँखा पोल्ने, घाँटी खसखसाउने, रुघाखोकी लाग्ने, छाती पोल्ने, कालो र खैरो रङको खकार आउने समस्याका बिरामी बढ्न थालेका छन् ।

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश बुढाथोकीले आँखा, नाक र घाँटीमा समस्या देखिएका बिरामी अस्पतालमा बढ्न थालेको जानकारी आएको बताए । ‘अत्यावश्यकबाहेक यात्रा नगर्न, मास्क अनिवार्य प्रयोग गर्न अपिल नै जारी गरिसकेका छौँ,’ उनले भने, ‘बालबालिका, वृद्धवृद्धा, गर्भवती तथा दीर्घरोग लागेकाहरू अझ जोखिममा पर्न सक्ने भएकाले सतर्कता अपनाउनुपर्ने हुन्छ ।’ 

छातीरोग विशेषज्ञ डा. नीरज बमका अनुसार त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा श्वासप्रश्वास र रुघाखोकी, भाइरलका बिरामी बढेको बताए । ‘भाइरल ज्वरो, रुघाखोकी, श्वासनली सुक्खा भएका, खोकी लागेका बिरामी दैनिक २५०–३०० सम्म पुग्न थालेका छन्,’ डा. बमले भने, ‘डढेलोको धुवाँबाट निस्केको कार्बन मनोअक्साइड पनि काठमाडौंको हावामा मिसिँदा स्वास्थ्य समस्या झन बढेको हो ।’ 

वातावरण विभागका अनुसार बिहीबार राति एक्युआईको मात्रा धनगढीमा १८९, इलाममा १७७, दाङमा १५९ र अछाममा १३६ पुगेको छ । काभ्रे, धादिङ, भरतपुरलगायत क्षेत्रमा पनि प्रदूषण उच्च भए पनि सरकारी स्टेसनबाट तथ्यांक उपलब्ध भएको छैन । वायु गुणस्तर मापन केन्द्र देशभर २८ वटा रहे पनि तथ्यांक उपलब्ध छैन ।

 वन तथा वातावरण मन्त्रालयले वायु प्रदूषण नियन्त्रणका लागि यातायातमा जोर–बिजोर प्रणाली र सातामा दुई दिन सार्वजनिक बिदाको प्रस्ताव गरेको छ । कार्यवाहक प्रधानमन्त्री प्रकाशमान सिंहको उपस्थितिमा बिहीबार सिंहदरबारमा भएको छलफलमा वन तथा वातावरणसचिव डा. दीपक खरालले प्रदूषणको अहिलेको अवस्था सुधार नहुन्जेलसम्मका लागि उपत्यकामा अत्यावश्यकबाहेकका उद्योगको उत्पादन पनि बन्द गर्न प्रस्ताव गरेका हुन् ।