टेम्पु चालकहरूको चुलो बल्नु पनि उतिकै महत्त्वपूर्ण छ, जति शिक्षकहरूको माग पुरा गर्नु

माइतीघरदेखि नयाँ बानेश्वरसम्मको सडक खण्ड विगत १९ दिनदेखि शिक्षकहरूको आन्दोलनले अस्तव्यस्त छ । नेपाल शिक्षक महासंघको नेतृत्वमा देशभरका शिक्षकहरूले विद्यालय शिक्षा ऐन जारी गर्न माग राख्दै सडकमा उत्रिएका छन् । यो आन्दोलनले शिक्षकहरूको पेसागत हकहित र शिक्षा प्रणालीमा सुधारको मुद्दा उठाए पनि, यसले काठमाडौंको दैनिक जीवनमा गहिरो प्रभाव पारेको छ । 

नेपाल शिक्षक महासंघले विद्यालय शिक्षा विधेयकमा आफ्ना झन्डै २ दर्जन जति मागहरू सम्बोधन गर्न सरकारलाई दबाब दिन गत चैत २० देखि काठमाडौं केन्द्रित आन्दोलन सुरु गरेको हो । शिक्षकहरूले अस्थायी शिक्षकको स्थायीकरण, राहत शिक्षकको दरबन्दी व्यवस्थापन, प्रारम्भिक बाल शिक्षाको सुदृढीकरण, शिक्षकको तलब र पेन्सनमा सुधार, स्थानीय सरकारमातहत नरहने व्यवस्था, र शिक्षण काउन्सिल गठनजस्ता माग राखेका छन् । 

आन्दोलनको प्रभावले काठमाडौंको माइतीघर–नयाँ बानेश्वर क्षेत्रमा सवारीसाधनको आवागमनमा कठिनाइ भएको छ । ट्राफिक प्रहरीले रुट परिवर्तन गरेर व्यवस्थापन गर्ने प्रयास गरे पनि, यो क्षेत्रमा हुने नियमित प्रदर्शनले सर्वसाधारणको दैनिकी प्रभावित भएको छ । विशेषगरी, टेम्पु चालकहरू जस्ता दैनिक श्रममा निर्भर व्यक्तिहरू यो आन्दोलनको प्रत्यक्ष मारमा परेका छन् ।

टेम्पु चालकहरू काठमाडौंको सार्वजनिक यातायातको मेरुदण्ड हुन् । सस्तो र सुलभ यातायातको साधनको रूपमा टेम्पुले निम्न र मध्यम वर्गका यात्रुहरूलाई सेवा प्रदान गर्छ । तर, शिक्षक आन्दोलनले माइतीघर–नयाँ बानेश्वर क्षेत्रमा सवारी आवागमन अवरुद्ध हुँदा टेम्पु चालकहरूको दैनिक आम्दानीमा ठूलो ह्रास आएको छ । 

एक टेम्पु चालक, रामबहादुर तामाङ (नाम परिवर्तन), भन्छन्, “पहिला दैनिक ५–६ टिप चलाउँथें, कम्तीमा १,५००–२,००० कमाउँथें । अहिले १–२ टिपमै झरेको छ । १९ दिनदेखि यो हालत छ । साहूलाई गाडीको किस्ता कसरी तिर्नु? घरमा चामल तरकारी खाने पैसा पनि नहुने अवस्था बन्न लागेको छ ।”

रामबहादुरको कथा काठमाडौंका सयौं टेम्पु चालकहरूको साझा पीडा हो । माइतीघर–नयाँ बानेश्वर क्षेत्रमा प्रदर्शनका कारण सवारीसाधनको आवागमन रोकिँदा यात्रुहरूको संख्या घटेको छ । कार्यालय समयमा हुने प्रदर्शनले कर्मचारी र यात्रुहरूलाई वैकल्पिक रुट खोज्न बाध्य बनाएको छ, जसले टेम्पु चालकहरूको व्यापारमा प्रत्यक्ष असर पारेको छ । 

अर्का चालक, श्याम लामा, भन्छन्, “हाम्रो कमाइ दिनको हो, दिनमा कमाएन भने साँझ चुलो बल्दैन । यो आन्दोलनले हामीलाई भोकमरीको अवस्थामा पुर्‍यायो । नेताहरूलाई के फरक पर्छ? उनीहरूको घरमा तलब आइरहन्छ ।”

टेम्पु चालकहरूको दैनिक आम्दानी औसतमा १,५०० देखि २,५०० रुपैयाँ हुन्छ, जसबाट उनीहरूले गाडीको किस्ता, इन्धन, मर्मत, र परिवारको खर्च धान्छन् । आन्दोलनका कारण दैनिक २–३ टिपमा झरेपछि उनीहरूको आम्दानी ५०–७०% ले घटेको छ । १९ दिनको यो अवधिमा एक चालकले कम्तीमा २०,००० देखि ३०,००० रुपैयाँको नोक्सान बेहोरेको अनुमान गर्न सकिन्छ । यो रकम निम्न आय भएका परिवारका लागि ठूलो आर्थिक संकट हो ।

यो आर्थिक क्षतिले सामाजिक प्रभाव पनि निम्त्याएको छ । टेम्पु चालकहरूका परिवारमा आधारभूत आवश्यकताहरू जस्तै खाद्यान्न, औषधि, र बालबालिकाको स्कूल शुल्क तिर्न नसक्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । 

एक चालक, सविना गुरुङ, भन्छिन्, “छोराछोरीको स्कूलको फी तिर्न नसकेर लाजमर्दो भएको छ । शिक्षकहरूको आन्दोलनले हाम्रा बच्चाहरूको पढाइ पनि प्रभावित भएको छ ।” वास्तवमा, आन्दोलनका कारण देशभरका विद्यालय बन्द हुँदा करिब ७० लाख विद्यार्थीको पठनपाठन प्रभावित भएको छ ।

शिक्षकहरूको आन्दोलनले उठाएका मागहरू जायज वा नाजायज भन्ने अर्कै छलफलको बिषय बन्ला । उनीहरूको पेसागत सुरक्षा, सेवा–सुविधा, र शिक्षा प्रणालीको सुधारका लागि आवाज उठाउनु स्वाभाविक छ । तर, यो आन्दोलनको तरिका र यसले सर्वसाधारणमा पारेको प्रभावले गम्भीर प्रश्नहरू उब्जाएको छ । टेम्पु चालकहरू जस्ता श्रमजीवी वर्ग, जसको आय दैनिक काममा निर्भर छ, यो आन्दोलनको अप्रत्यक्ष पीडित बनेका छन् । उनीहरूको आवाजलाई पनि सुनिनु आवश्यक छ ।

रामबहादुरको भनाइले यो पीडालाई प्रष्ट पार्छ: “हामी पनि त शिक्षकहरूको सम्मान हुनु पर्छ भन्ने मान्छौँ । तर, हाम्रो रोजीरोटी खोसिएर उहाँहरूको माग पूरा हुन्छ? माइतीघरमा प्रदर्शन गर्नुभन्दा बालुवाटार गएर सरकारलाई दबाब दिँदा छिटो सुनिन्थ्यो कि !” उनको यो भनाइले आन्दोलनको रणनीतिमाथि पनि प्रश्न उठाउँछ । माइतीघर–नयाँ बानेश्वर क्षेत्रमा हुने प्रदर्शनले सर्वसाधारणलाई सास्ती दिन्छ, तर सरकारका उच्च अधिकारीहरूको दैनिक जीवनमा खासै असर पार्दैन ।

यो अवस्थामा शिक्षक महासंघ, सरकार, र सर्वसाधारणको हितलाई सन्तुलनमा राख्ने उपायहरू खोजिनु आवश्यक छ । पहिलो, शिक्षक महासंघले आन्दोलनको स्वरूप परिवर्तन गरेर सडक अवरुद्ध नहुने तरिकाले प्रदर्शन गर्न सक्छ । उदाहरणका लागि, निश्चित समय र स्थानमा भेला भएर सरकारलाई दबाब दिन सकिन्छ । दोस्रो, सरकारले शिक्षकका मागलाई तत्काल सम्बोधन गर्न गम्भीर वार्ता र ठोस कार्ययोजना ल्याउनुपर्छ । 

टेम्पु चालकहरूको चुलो बलिरहन दिनु पनि उतिकै महत्त्वपूर्ण छ, जति शिक्षकहरूको माग पूरा गर्नु ।