कसरी चयन हुन्छ नयाँ पोप, हुन्छ यस्तो अचम्मको राजनिती

विश्वभरका १.४ अर्ब क्याथोलिक समुदायका आध्यात्मिक नेता पोप फ्रान्सिसको ८८ वर्षको उमेरमा निधन भएसँगै रोमन क्याथोलिक चर्च शोकमा डुबेको छ। उनको निधनले चर्चको नेतृत्व रिक्त भएको छ, र अब विश्वको सबैभन्दा पुरानो धार्मिक संस्थाले आफ्नो २६७औँ पोप चयन गर्न मध्ययुगीन परम्परामा आधारित एक गोप्य र पवित्र प्रक्रिया सुरु गर्नेछ। यो प्रक्रिया, जसलाई पापल कन्क्लेभ भनिन्छ, विश्वकै सबैभन्दा रहस्यमयी र सम्मानित धार्मिक परम्परामध्ये एक हो। नयाँ पोपको चयनले रोमन क्याथोलिक चर्चको भविष्यको दिशा र वैश्विक प्रभावलाई निर्धारण गर्नेछ।

पोप फ्रान्सिसको विरासत

पोप फ्रान्सिस, जसको वास्तविक नाम होर्जे मारियो बेर्गोग्लियो थियो, सन् २०१३ मा पोप चुनिएका थिए। उनी ल्याटिन अमेरिकाबाट चुनिने पहिलो पोप थिए र आफ्नो विनम्रता, सामाजिक न्यायप्रतिको प्रतिबद्धता, र पर्यावरण संरक्षणका लागि विश्वव्यापी वकालतका कारण चर्चित थिए। उनले गरिबी, जलवायु परिवर्तन, र आप्रवासनजस्ता मुद्दाहरूलाई चर्चको केन्द्रमा ल्याएर विश्वभर चर्चको सान्दर्भिकता बढाए। तर, उनको प्रगतिशील दृष्टिकोणले रूढिवादी क्याथोलिक समूहहरूबाट आलोचना पनि खेप्नुपरेको थियो। उनको निधनले चर्चमा एक युगको अन्त्य भएको छ, र अब नयाँ पोपले उनको विरासतलाई कसरी अगाडि लैजान्छ भन्ने कुरा विश्वभरका क्याथोलिकहरूको चासोको विषय बनेको छ।

को बन्न सक्छ पोप?

रोमन क्याथोलिक चर्चको कानुन (Canon Law) अनुसार, पोप बन्नका लागि व्यक्ति पुरुष र बप्तिस्मा प्राप्त क्याथोलिक हुनुपर्छ। सैद्धान्तिक रूपमा, कुनै पनि बप्तिस्मा प्राप्त पुरुष – चाहे उनी कार्डिनल, बिशप, पादरी, वा सामान्य लेअमेन (साधारण विश्वासी) नै किन नहुन् – पोप बन्न योग्य हुन्छ। तर, व्यवहारमा यो परम्परा सन् १३७८ पछि बदलिएको छ, र त्यसयता सबै पोप कार्डिनलहरू मध्येबाटै चुनिएका छन्।

यदि चुनिएको व्यक्ति बिशप छैन भने, उनलाई तत्काल बिशपको रूपमा अभिषेक (ordination) गरिन्छ, किनभने पोप रोमको बिशप (Bishop of Rome) पनि हो। ऐतिहासिक रूपमा, प्रारम्भिक चर्चमा विवाहित पुरुषहरू पनि पोप बनेका थिए, तर उनीहरूले पोप बनेपछि वैवाहिक जीवन त्यागेर ब्रह्मचर्यको पालना गर्नुपर्थ्यो। हालको सन्दर्भमा, विवाहित पुरुषलाई पोप चुनिने सम्भावना अत्यन्त न्यून छ, किनभने चर्चले अविवाहित पादरीहरूलाई प्राथमिकता दिन्छ।

पोप बन्ने व्यक्तिमा केही आधारभूत नैतिक र आध्यात्मिक गुणहरू अपेक्षित हुन्छन्। उनी हेरेटिक (चर्चको सिद्धान्तविरुद्ध), स्किज्म्याटिक (चर्चबाट अलग), वा सिमोनी (पद खरिद गर्ने) हुनुहुँदैन। साथै, उनमा बुद्धि र स्वीकृति दिन सक्ने मानसिक क्षमता हुनुपर्छ। यद्यपि यो अनिवार्य होइन, पोपले सामान्यतया इटालियन भाषा बोल्न सक्नुपर्छ, किनभने उनी रोमका जनतासँग प्रत्यक्ष संवाद गर्छन्। हालको वैश्विक सन्दर्भमा, बहुभाषिकता, अन्तर्राष्ट्रिय अनुभव, र सांस्कृतिक संवेदनशीलता पनि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ।

कसले छान्छ नयाँ पोप?

नयाँ पोपको चयन कलेज अफ कार्डिनल्स ले गर्छ, जसलाई चर्चको वरिष्ठ पादरीहरूको समूह मानिन्छ। यी कार्डिनलहरू पोपद्वारा नियुक्त हुन्छन् र सामान्यतया बिशप वा आर्चबिशप हुन्छन्। तर, कन्क्लेभमा मतदान गर्न केवल ८० वर्षभन्दा कम उमेरका कार्डिनलहरू योग्य हुन्छन्। हाल (सन् २०२५) मा विश्वभर १३८ कार्डिनल इलेक्टर्स छन्, जसमध्ये ११० जना पोप फ्रान्सिसद्वारा नियुक्त छन्। यी कार्डिनलहरू युरोप, एसिया, अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका, र उत्तरी अमेरिकाबाट प्रतिनिधित्व गर्छन्, जसले चर्चको वैश्विक स्वरूपलाई झल्काउँछ।

पोप फ्रान्सिसले आफ्नो कार्यकालमा गैर-युरोपेली क्षेत्रहरू, विशेषगरी एसिया र अफ्रिकाका कार्डिनलहरूलाई प्राथमिकता दिएका थिए, जसले नयाँ पोपको चयनमा यी क्षेत्रहरूको प्रभाव बढ्ने सम्भावना देखिन्छ। उदाहरणका लागि, फिलिपिन्सका कार्डिनल लुइस एन्टोनियो ताग्ले, इटालीका कार्डिनल पिएत्रो पारोलिन, वा हङ्गेरीका कार्डिनल पिटर एर्डो जस्ता व्यक्तिहरूलाई सम्भावित उम्मेदवारको रूपमा हेरिएको छ, यद्यपि कन्क्लेभको गोपनीयताले यस्ता अनुमानहरूलाई अनिश्चित बनाउँछ।

पापल कन्क्लेभ : गोप्य र पवित्र प्रक्रिया

पोपको मृत्यु वा राजीनामा पछि, चर्चको शासन कार्डिनलहरूको कलेजमा सर्छ। यो अवधिलाई सेडे भकान्ते (Sede Vacante) भनिन्छ। कन्क्लेभको व्यवस्थापन कार्डिनल क्यामरलेन्गोले गर्छ, जो हाल कार्डिनल केभिन फ्यारेल छन्। उनले पोपको मृत्यु प्रमाणित गर्छन् र कन्क्लेभको तयारी गर्छन्।

कन्क्लेभ भ्याटिकन सिटीको सिस्टिन च्यापलमा आयोजना हुन्छ, जहाँ कार्डिनलहरू बाहिरी संसारबाट पूर्ण रूपमा अलग हुन्छन्। यो गोपनीयता सुनिश्चित गर्न, सिस्टिन च्यापलमा कुनै पनि इलेक्ट्रोनिक उपकरण, फोन, वा सञ्चार माध्यम निषेध हुन्छ। कार्डिनलहरूले माइकलएन्जेलोको विश्वप्रसिद्ध भित्तेचित्रहरूले सजिएको च्यापलमा मतदान गर्छन्, जसले प्रक्रियालाई थप पवित्र बनाउँछ।

मतदान प्रक्रिया निकै कठोर हुन्छ। प्रत्येक कार्डिनलले गोप्य रूपमा आफ्नो मतपत्रमा उम्मेदवारको नाम लेख्छ। नयाँ पोप चुनिनका लागि उम्मेदवारले दुई तिहाइ मत प्राप्त गर्नुपर्छ। यदि १२-१३ दिनसम्म कुनै निर्णय भएन भने, कार्डिनलहरू साधारण बहुमत (५०% + १) मा स्विच गर्न सक्छन्, यद्यपि यो दुर्लभ हुन्छ।

प्रत्येक मतदानपछि, मतपत्रहरू जलाउँदा निस्कने धुवाँले बाहिरी संसारलाई परिणामबारे सङ्केत गर्छ। यदि कुनै उम्मेदवारले दुई तिहाइ मत प्राप्त गरेन भने, कालो धुवाँ निस्कन्छ। जब नयाँ पोप चुनिन्छ, सेतो धुवाँ निस्कन्छ, जसले विश्वलाई नयाँ नेतृत्वको सन्देश दिन्छ। हाल रासायनिक पदार्थ प्रयोग गरेर धुवाँको रंग स्पष्ट पारिन्छ।