पाकिस्तानले हवाई क्षेत्र बन्द गर्दा भारतीय एयरलाइन्सलाई कस्तो असर पर्छ ?

काठमाडौँ - जम्मू कश्मीरको पहलगाममा भएको आतंकवादी हमलापछि भारतले पाकिस्तानविरुद्ध केही कडा कदम चाल्यो । यसलाई जवाफ दिदै पाकिस्तानले पनि बदला लिँदै केही निर्णय गर्‍यो । यी मध्ये एउटा पाकिस्तानले भारतीय विमान कम्पनीहरूको लागि आफ्नो हवाई क्षेत्र बन्द गर्नु हो ।

यसको अर्थ भारतीय विमानहरू अब पाकिस्तानमाथिबाट अन्य देशहरूमा उडान गर्न सक्ने छैनन् ।

यसअघि, भारतले बालाकोटमा हवाई आक्रमणको दाबी गरेपछि पाकिस्तानले लामो समयसम्म भारतीय विमान कम्पनीहरूको लागि आफ्नो हवाई क्षेत्र बन्द गरेको थियो । २०१९ मा, फेब्रुअरी २७ देखि जुलाई १६ सम्म, भारतीय विमानहरूले पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र बाहेक अन्य मार्गहरूबाट गुज्रनुपरेको थियो ।

पाकिस्तानको यो निर्णयले दिल्लीबाट उडान गर्ने विमानहरूमा सबैभन्दा ठूलो प्रभाव पार्नेछ । यद्यपि, यसले अमृतसर र लखनऊ सहित उत्तर भारतका केही अन्य विमानस्थलहरूलाई पनि असर गर्ने निश्चित छ । दिल्लीबाट मध्य एसिया, पश्चिम एसिया, युरोप, बेलायत र उत्तर अमेरिकामा उडान गर्ने विमानहरूले अब पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र बन्द भएपछि आफ्नो मार्गहरू परिवर्तन गर्नुपर्नेछ ।

मुम्बईबाट युरोप र अमेरिका जाने विमानहरूमा कुनै उल्लेखनीय प्रभाव पर्ने छैन । तर दिल्लीबाट उडान गर्ने विमानहरूले पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र बाहिर उडान गर्न अहमदाबादबाट डिटुर लिनुपर्नेछ । यसको अर्थ यात्रुहरूको लागि उडान समय बढ्नेछ भने, एयरलाइन्सहरूको लागि यसको अर्थ उडानहरूको लागि इन्धन लागतमा वृद्धि हुनेछ । जब यो लागत बढ्छ, यो सम्भव छ कि आगामी समयमा कम्पनीहरूले यसको भार ग्राहकहरूलाई हस्तान्तरण गर्नेछन् र टिकटको मूल्य बढ्न सक्छ ।

एभिएसन टर्बाइन इन्धन अर्थात् विमानहरूमा एटीएफ राखिएको छ । इन्डियन आयलका अनुसार, अप्रिल १, २०२५ देखि अन्तर्राष्ट्रिय मार्गहरूमा उडान गर्ने भारतीय एयरलाइन्सहरूको लागि एटीएफको मूल्य दिल्लीको लागि प्रति किलोलिटर $७९४.४१ (अर्थात् एक हजार लिटर) र मुम्बईको लागि प्रति किलोलिटर $७९४.४० छ ।

यदि विमानहरूको लागि रुट लामो छ भने, तिनीहरूले बढी खर्च गर्नेछन् । इन्धन र कम्पनीहरूले थप इन्धन किन्नुपर्नेछ । भारतको नागरिक उड्डयन मन्त्रालयका अनुसार, २०१९ मा पाकिस्तानले यस्तै कदम चाल्दा भारतीय एयरलाइन्सले ५०० करोड रुपैयाँभन्दा बढीको घाटा बेहोरेको थियो ।
तर, यो घाटा भारतको मात्र भएको होइन । पाकिस्तानले पनि घाटा बेहोरेको थियो ।

जुलाई १८, २०१९ मा पाकिस्तानका तत्कालीन नागरिक उड्डयन मन्त्री गुलाम सरवर खानले भारतीय कम्पनीहरूका लागि पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र बन्द गर्दा पाकिस्तानलाई पनि लगभग पाँच करोड डलरको घाटा भएको बताएका थिए ।

तर किन ? किनभने, विश्वका धेरै देशहरूले आफ्नो हवाई क्षेत्र प्रयोग गरेबापत एयरलाइन्सबाट पैसा लिन्छन् । यसलाई ओभरफ्लाइट शुल्क भनिन्छ । अन्य देशहरू जस्तै, पाकिस्तानले पनि भारतीय कम्पनीहरू सहित विदेशी एयरलाइन्सबाट शुल्क लिन्छ ।

यो शुल्क विमानको टेकअफ तौल कति छ र कति किलोमिटर दूरी छ भन्ने कुरामा निर्भर गर्दछ । जब पाकिस्तानले आफ्नो हवाई क्षेत्र बन्द गर्छ, उसले भारतीय कम्पनीहरूबाट यो शुल्क पाउने छैन र यसको आम्दानी घट्नेछ ।

लामो दूरीको उडानहरूमा कस्तो प्रभाव पर्नेछ ?

भारतबाट मध्य एसिया, युरोप, बेलायत र अमेरिका उडान गर्ने विमानहरूले अरब सागर वा मध्य एसिया हुँदै लामो बाटो लिनुको सट्टा सामान्यतया पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र प्रयोग गर्छन् । यस्तो अवस्थामा, रुट लामो हुँदा एयरलाइन्सको सञ्चालन खर्च बढ्नेछ । विमानहरूले लामो अवधिको लागि उडान गर्नुपर्नेछ, जसका कारण उनीहरूलाई बढी इन्धन चाहिन्छ ।

यस बाहेक, पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र बन्द हुँदा दिल्ली वा उत्तर भारतका अन्य प्रमुख विमानस्थलहरूबाट पश्चिमतर्फ जाने लामो दूरीको प्रत्यक्ष उडानहरूलाई पनि असर पर्नेछ किनभने हाल, विमानहरू १०-१५ घण्टा उडान गरेपछि आफ्नो गन्तव्यमा पुग्दा, रुट परिवर्तनको कारणले गर्दा उनीहरूले बीचमा कतै अवतरण गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

यसले खर्च बढ्ने निश्चित छ। पहिलो, जब कुनै एयरलाइन्स कम्पनीले आफ्नो विमान विमानस्थलमा अवतरण गर्छ, उसले अवतरण शुल्क तिर्नुपर्छ । दोस्रो, विदेशी विमानस्थलमा अवतरण गर्दा, त्यहाँबाट इन्धन किन्नुपर्छ, जसको मूल्य भारतमा भन्दा बढी हुन सक्छ । र तेस्रो, प्रत्येक पाइलटले निश्चित समयको लागि मात्र उडान गर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा, जब विमान सिधा उडानको सट्टा बीच बाटोमा अवतरण गर्नुपर्छ, कम्पनीहरूले थप पाइलटको सेवा लिनुपर्ने सम्भावना धेरै हुन्छ । यसले लागतमा पनि असर गर्नेछ ।

तर यो प्रतिबन्ध कुन विमानहरूमा लागू हुनेछ ?

पाकिस्तानले भारतमा दर्ता भएका विमानहरूलाई मात्र प्रतिबन्ध लगाएको हो । यदि कुनै भारतीय वायुसेवा कम्पनीले विदेशमा विमान भाडामा लिएको छ भने, यो त्यसमा पनि लागू हुनेछ । यद्यपि, यसले मुम्बईबाट उडान गर्ने विमानहरूमा कुनै विशेष प्रभाव पार्दैन । मुम्बईबाट उडान गर्ने विमानहरूले धेरै समस्याको सामना गर्नुपर्दैन । तिनीहरूको उडान समय आधा घण्टाले बढ्न सक्छ । तर दिल्लीबाट उडान गर्ने विमानहरूको लागि, समय धेरै बढ्नेछ ।

पाकिस्तानको यो निर्णय पछि, दिल्ली, लखनऊ र अमृतसर जस्ता विमानस्थलहरूबाट उडान गर्ने भारतीय कम्पनीहरूका विमानहरू अब पश्चिमतिर जानु अघि गुजरात र महाराष्ट्रतिर जानुपर्नेछ र त्यसपछि तिनीहरू पश्चिम एसिया, युरोप र उत्तर अमेरिकातिर मोडिनेछन् ।

अर्को समस्या के हो भने पाकिस्तानले यो प्रतिबन्ध भारतीय कम्पनीहरूमा मात्र लगाएको हुनाले, दिल्लीबाट सञ्चालन गर्ने विदेशी विमान कम्पनीहरूले सजिलै पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र प्रयोग गर्न सक्छन् । यसले उनीहरूको खर्चमा कुनै असर पार्नेछैन । यस कारणले गर्दा, उनीहरूले भारतीय कम्पनीहरूमाथि फाइदा उठाउन सक्छन् । स्पष्ट रूपमा, जब उनीहरूको खर्च बढ्दैन, टिकटको मूल्य पनि बढ्दैन, तर खर्च बढेपछि भारतीय कम्पनीहरूले टिकटको मूल्य बढाउनुपर्ने हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा, पाकिस्तानको नयाँ प्रतिबन्धले पहिले भारतीय कम्पनीहरूको खल्ती खाली गर्न सक्छ र विदेशी एयरलाइन्स कम्पनिलाई फाइदा हुनसक्ने देखिएको छ ।